Thực hiện mục tiêu quản lý và không để nhiên liệu sử dụng trong các lò phản ứng nghiên cứu (Lò PƯNC) trên thế giới bị sử dụng vào mục đích phi hòa bình, năm 1999 Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), Hoa Kỳ và Liên bang Nga đã khởi xướng Chương trình hợp tác 3 bên để thực hiện chuyển đổi các Lò PƯNC trên thế giới từ sử dụng nhiên liệu uran có độ làm giàu cao (HEU) sang nhiên liệu uran có độ làm giàu thấp (LEU) và đưa số nhiên liệu HEU về lại nước cung cấp (Hoa Kỳ hoặc Liên bang Nga). Lò PƯNC Đà Lạt nằm trong số 106 Lò PƯNC trên thế giới được đề nghị tham gia Chương trình này.

Sau khi nhận được đề nghị của phía Hoa Kỳ, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Dưới sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ KH&CN đã phối hợp với các Bộ, ngành, như Văn phòng Chính phủ, Ngoại giao, Quốc phòng, Công an, Tư pháp, Tài chính, Giao thông Vận tải... tổ chức nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề liên quan, tiến hành công tác chuẩn bị, đàm phán và phối hợp với IAEA, Hoa Kỳ và Liên bang Nga triển khai thực hiện Chương trình, bao gồm 2 giai đoạn chính, như sau: Từ tháng 12/2003 đến tháng 9/2007. Việt Nam và Hoa Kỳ bắt đầu đàm phán Chương trình chuyển đổi nhiên liệu cho Lò PƯNC Đà Lạt. Giai đoạn 1 kết thúc với việc tháng 9/2007 Việt Nam tiếp nhận 36 bó nhiên liệu LEU chưa qua sử dụng, đưa trả về Liên bang Nga 35 bó nhiên liệu HEU chưa qua sử dụng. Viện Nghiên cứu hạt nhân (NCHN) Đà Lạt nạp 6 bó nhiên liệu LEU và chuyển đổi Lò PƯNC Đà Lạt sang vận hành hỗn hợp bằng nhiên liệu HEU và LEU.
Từ tháng 10/2007 đến tháng 7/2013. Việt Nam tiếp tục đàm phán với Hoa Kỳ và Nga về việc thay thế toàn bộ số nhiên liệu HEU đang sử dụng trong Lò PƯNC Đà Lạt và chuyển trả 106 bó nhiên liệu HEU đã qua sử dụng về lưu giữ vĩnh viễn tại Liên bang Nga.

Chương trình Chuyển đổi nhiên liệu cho Lò PƯNC Đà Lạt đã mang lại những kết quả và ý nghĩa lớn. Qua việc tham gia Chương trình, đội ngũ cán bộ của Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt trưởng thành, trình độ chuyên môn được nâng cao, có khả năng tiếp cận nhanh hơn với công việc thiết kế, thẩm định cho Lò PƯNC đa mục tiêu, công suất cao của dự án Trung tâm KH&CN hạt nhân trong thời gian tới. Các cán bộ quản lý của các đơn vị trực thuộc Bộ KH&CN và các Bộ, ngành liên quan đã có điều kiện thực tế tham gia quản lý và thực hiện nhiều công đoạn khác nhau trong quá trình triển khai Chương trình, thu được nhiều kinh nghiệm bổ ích trong công tác quản lý an toàn, an ninh vật liệu hạt nhân.

Với việc chuyển đổi này, thời gian vận hành Lò PƯNC Đà Lạt được kéo dài hơn khoảng 10 năm. Theo kết quả tính toán, số lượng 140 bó nhiên liệu HEU đã có từ năm 1983 chỉ cho phép vận hành Lò PƯNC Đà Lạt đến khoảng năm 2021, trong lúc đó với số lượng 102 bó nhiên liệu LEU hiện có, cho phép Lò PƯNC Đà Lạt vận hành đến khoảng năm 2030 với cùng chế độ làm việc 1.300 giờ mỗi năm.

Sự kiện này một lần nữa thể hiện Chính sách nhất quán của Việt Nam là sử dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình, bảo đảm an toàn, an  ninh; đánh dấu một cột mốc quan trọng trong việc thực hiện cam kết của Việt Nam trong các Tuyên bố chung của Hội nghị thượng đỉnh An ninh hạt nhân lần thứ nhất, tháng 4 năm 2010 tại Hoa Kỳ và Hội nghị thượng đỉnh An ninh hạt nhân lần thứ hai, tháng 3 năm 2012 tại Hàn Quốc; góp phần tạo thuận lợi cho Việt Nam trong việc nhận được sự ủng hộ và tài trợ của IAEA, các tổ chức quốc tế và các nước trong việc thực hiện Chiến lược Ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình, đặc biệt là chương trình phát triển điện hạt nhân...

Ghi nhận những đóng góp tích cực của các tập thể và cá nhân, ngày 27/11/2013 Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2302/QĐ-TTg về việc tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho 4 tập thể và 11 cá nhân. Ngày 04/12/2013, Bộ trưởng Bộ KH&CN cũng đã ký Quyết định số 3753/QĐ-BKHCN về việc tặng Bằng khen của Bộ trưởng Bộ KH&CN cho 10 tập thể và 57 cá nhân đã có thành tích trong quá trình nghiên cứu, triển khai thực hiện Chương trình chuyển đổi nhiên liệu cho Lò phản ứng nghiên cứu Đà Lạt.

Tại buổi Lễ, thừa uỷ quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân đã trao Bằng khen tặng các tập thể và cá nhân được Chính phủ khen thưởng. Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Đình Tiến đã trao tặng Bằng khen tặng các cá nhân và tập thể.

Tin, ảnh: Phương Nga