Đó là chia sẻ của Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam tại “Hội nghị sơ kết 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ giai đoạn 2011 – 2015 và Tổng kết công tác năm 2015, phương hướng, nhiệm vụ năm 2016” của Bộ KH&CN tổ chức ngày 25/12, tại Hà Nội. 

Theo báo cáo tại Hội nghị, năm 2015, Bộ KH&CN đã tập trung hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về KH&CN với việc chuẩn bị phương án sửa đổi các Luật trong lĩnh vực KH&CN để phù hợp với cam kết quốc tế trong các Hiệp định thương mại tự do Việt Nam đã kết thúc đàm phán/hoặc ký kết trong năm 2015. Nhiều văn bản quan trọng, mang tính định hướng cho hoạt động KH&CN giai đoạn 2016-2020 đã được hoàn thành để trình Thủ tướng Chính phủ như: Đề án tái cơ cấu ngành KH&CN; Nguyên tắc, tiêu chí đề xuất phân bổ kinh phí hoạt động KH&CN. 

Toàn cảnh hội nghị (Ảnh: Ngũ Hiệp)

Bộ đã ban hành phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ KH&CN chủ yếu giai đoạn 2016-2020 làm căn cứ để triển khai hoạt động KH&CN giai đoạn tới. Các văn bản trong lĩnh vực KH&CN tiếp tục được xây dựng theo định hướng đổi mới về tổ chức, hoạt động và cơ chế tài chính nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong hoạt động KH&CN, đưa KH&CN bám sát, phục vụ đắc lực hơn cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 

Năm 2015, việc triển khai các chương trình, đề án quốc gia về KH&CN cũng được trú trọng thực hiện. Các Chương trình KH&CN trọng điểm cấp nhà nước giai đoạn 2011-2015 tập trung hoàn thiện những kết quả nghiên cứu để tiến hành tổng kết đầu năm 2016, xây dựng kế hoạch rà soát, sắp xếp lại Chương trình để triển khai trong giai đoạn 2016-2020. Chương trình Hỗ trợ ứng dụng và chuyển giao tiến bộ KH&CN phục vụ phát triển kinh tế - xã hội nông thôn và miền núi đã tiến hành tổng kết sau 3 giai đoạn thực hiện (1998-2002; 2004-2010; 2011-2015). Chương trình hỗ trợ phát triển tài sản trí tuệ giai đoạn 2011-2015 đã tổng kết với kết quả hoàn thành tốt các mục tiêu đề ra về tuyên truyền, đào tạo, hỗ trợ quản lý hoạt động sở hữu trí tuệ;... Chương trình quốc gia Nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa của doanh nghiệp Việt Nam đến năm 2020 đã tổ chức sơ kết giai đoạn 1 (2010-2015). Chương trình đã giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận, từng bước làm chủ các công nghệ quản lý tiên tiến trong khu vực và thế giới, vận dụng phù hợp với đặc thù của các doanh nghiệp Việt Nam; 03 Chương trình KH&CN quốc gia: Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia, Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia, Chương trình quốc gia phát triển công nghệ cao đến năm 2020 và các Chương trình, đề án quốc gia về KH&CN khác cũng đã được tập trung triển khai và có nhiều kết quả tốt. 

Về kết quả 5 năm (2011-2015) thực hiện Chiến lược phát triển KH&CN giai đoạn 2011 – 2020 (gọi tắt là Chiến lược), có thể nói nhờ bám sát các định hướng, nhiệm vụ và triển khai tương đối đồng bộ các giải pháp trong Chiến lược, nhiều mục tiêu quan trọng của Chiến lược đã cơ bản được hoàn thành và/hoặc sẽ đạt mục tiêu vào năm 2020. Theo tính toán của Bộ KH&CN, các mục tiêu đã đạt được là: tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị đạt 10 - 15%/năm giai đoạn 2011 – 2015; tổng số bài báo, công trình khoa học được công bố quốc tế của Việt Nam tăng bình quân 19,5%/năm, đạt mức cao so với mục tiêu của Chiến lược là tăng trung bình 15 - 20%/năm. Chiến lược đặt mục tiêu đến năm 2020, giá trị sản phẩm công nghệ cao, sản phẩm ứng dụng công nghệ cao đạt khoảng 45% GDP. Theo tính toán, giá trị sản phẩm công nghệ cao, sản phẩm ứng dụng công nghệ cao đóng góp ngày càng nhiều vào Tổng sản phẩm quốc nội giai đoạn 2011-2013 với tỷ trọng đóng góp theo các năm lần lượt là 11,7%; 19,1% và 28,7%. Nếu duy trì được đà tăng trưởng này, chỉ tiêu đạt 45% Tổng sản phẩm quốc nội vào năm 2020 là khả thi.

Phát biểu chỉ đạo tại hội nghị, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã đánh giá cao những kết quả Bộ KH&CN đạt được 5 năm qua nói chung và năm 2015 nói riêng. Đặc biệt là việc nỗ lực đổi mới và tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong hoạt động KH&CN. Chia sẻ với những khó khăn của ngành KH&CN, Phó Thủ tướng cho rằng để đổi mới thành công sẽ còn rất nhiều gian khó, bởi không chỉ là cơ chế chính sách, nguồn lực đầu tư mà còn là thói quen, chỉ riêng Bộ KH&CN không thể làm được vì còn liên quan đến nhiều Bộ, ngành khác, các nhà khoa học và toàn xã hội. 

Phó Thủ tướng đã chỉ rõ và phân tích những khó khăn trong hoạt động KH&CN hiện tại, đó là: đổi mới cơ bản, toàn diện và đồng bộ tổ chức, cơ chế quản lý, hoạt động KH&CN; khó trong quản lý các đề tài, nhiệm vụ KH&CN. Cần tập trung đầu tư vào một số chương trình trọng tâm, trọng điểm. Minh bạch trong tất cả các khâu từ tuyển chọn, xét chọn, nghiệm thu, phản biện,... Tăng cường kết nối với hệ thống thông tin KH&CN trong nước với thế giới; hoàn thiện và điều hành hệ thống sáng tạo quốc gia ở quy mô chính phủ, quy mô Bộ, trong đó doanh nghiệp phải là trung tâm, thu hút các trường đại học tham gia, đổi mới cơ chế của các viện nghiên cứu. Nhà nước thay vì đầu tư và quản lý tài chính, sẽ trở thành “bà đỡ”, định hướng cho doanh nghiệp, viện, trường. Kiên quyết thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm với các tổ chức KH&CN công lập...

Cùng với đó là những khó khăn trong phát triển tiềm lực KH&CN. Theo Phó Thủ tướng, ngoài huy động các doanh nghiệp, viện, trường nên có những định hướng trong triển khai hoạt động của các quỹ phát triển KH&CN, quản lý đề tài, nhiệm vụ KH&CN, ưu tiên các trường đại học lớn; khó khăn trong phát triển thị trường công nghệ; chính sách đãi ngộ, thu hút nhân lực trẻ, tài năng, nhất là cộng đồng khởi nghiệp. Trong 5 năm tới, cần cải thiện để thiết lập được một hệ thống các giải thưởng tôn vinh giới khoa học;... 

Phó Thủ tướng cũng đồng tình với những kiến nghị của Bộ KH&CN. Đồng thời chỉ đạo Bộ KH&CN điều chỉnh những nội dung của Chiến lược còn chưa phù hợp để sát với thực tế hơn trong giai đoạn tiếp theo; tiếp tục có những giải pháp để doanh nghiệp thực sự quan tâm đến nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ; xây dựng cơ chế để sử dụng quỹ phát triển KH&CN có lợi nhất cho doanh nghiệp;... 

Hạnh Nguyên