Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (KNĐMST) của Việt Nam từng bước được hình thành và phát triển, tạo môi trường thuận lợi cho các startup. Trong thời gian tới, các địa phương cần liên kết lại tạo thành một mạng lưới hệ sinh thái KNĐMST vững chắc, cùng chia sẻ nguồn lực, tạo điều kiện cho việc phát triển của các DN KNĐMST.
Hình thành mạng lưới liên kết
Sau 5 năm thực hiện, Đề án 844 của Chính phủ về hỗ trợ hệ sinh thái KNĐMST Quốc gia đến năm 2025 đã đạt được những thành tựu đáng kể. Có thể thấy một loạt giải pháp được xây dựng và đề xuất từ các chủ thể trong hệ sinh thái như trường đại học, cơ quan quản lý Nhà nước. Cụ thể gồm: Hoàn thiện cơ chế chính sách đặc thù hỗ trợ các DN nghiên cứu, đầu tư vào khởi nghiệp sáng tạo; ban hành bộ chỉ số xếp hạng hệ sinh thái KNĐMST Quốc gia; nghiên cứu các cơ chế thúc đẩy DN từ cơ sở giáo dục… Qua đó, tạo lập môi trường thuận lợi để thúc đẩy, hỗ trợ quá trình hình thành và phát triển loại hình DN có khả năng tăng trưởng nhanh dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới.
Tuy nhiên, theo Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và DN KH&CN Phạm Hồng Quất, việc nghiên cứu đồng bộ và thống nhất ở các địa phương, cũng như vai trò của các đơn vị nghiên cứu như viện, trường đại học trong việc đóng góp xây dựng chính sách chưa được đề cao. Sự phối hợp hiệu quả giữa các đơn vị nghiên cứu với cơ quan quản lý về KNĐMST còn yếu, đặt biệt là chưa có một mạng lưới thống nhất trên quy mô cả nước về việc nghiên cứu, xây dựng chính sách cho KNĐMST.
Ông Phạm Hồng Quất - Cục trưởng Cục Phát triển thị trường doanh nghiệp KH&CN cho rằng, cần phải hình thành một mạng lưới nghiên cứu, xây dựng chính sách thống nhất trên toàn quốc, kết nối giữa các đơn vị nghiên cứu và cơ quan quản lý địa phương. Mạng lưới này sẽ giúp cho các đơn vị nghiên cứu hợp tác và chủ động liên kết trên cơ sở cùng chia sẻ nguồn lực; góp phần nâng cao chất lượng, tạo sức ảnh hưởng của những công trình nghiên cứu tại các trường đại học trong mạng lưới; hỗ trợ, bổ sung vào chính sách nhằm tạo điều kiện cho việc phát triển của các DN KNĐMST.
Để hình thành mạng lưới nghiên cứu về khởi nghiệp sáng tạo, ông Phạm Hồng Quất đề xuất trường đại học kết nối với vườn ươm, tạo ra nền tảng chia sẻ để tìm ra nghiên cứu phù hợp… Quan trọng hơn, cần phải có người tư vấn phù hợp, phải có sự trao đổi qua lại, có sự đánh giá từ khu vực đào tạo, từ người tư vấn, người phản biện.
.jpg)
Số lượng các thương vụ đầu tư cho start-up Việt giai đoạn 2013-2021
Xuất hiện nhiều kỳ lân
Theo công bố của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) mới nhất với nhan đề "Hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ của Việt Nam", trong đó nhận định "kỳ lân" khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ tiếp theo của châu Á và Thái Bình Dương có thể đến từ Việt Nam, khi nền móng để xây dựng một hệ sinh thái vững chắc có thể hỗ trợ những doanh nghiệp.
Trao đổi với Phóng viên về nhận định tích cực này, ông Phạm Hồng Quất, Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp KH&CN cho rằng, các chuyên gia ADB đã đưa ra đánh giá khách quan, toàn diện về thực trạng và tiềm năng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Việt Nam, đặc biệt là lĩnh vực khởi nghiệp công nghệ.
Bản báo cáo đã chỉ rõ những tiến bộ mà Việt Nam đạt được từ định hướng xây dựng chính sách kiến tạo của Chính phủ, những điểm hạn chế cần tiếp tục cải thiện để thúc đẩy đổi mới sáng tạo theo xu hướng "mở" trên thế giới. Báo cáo cũng đề cập tới những lĩnh vực công nghệ mới mà trí tuệ trẻ Việt Nam có tiềm năng phát triển theo nhận định của các nhà đầu tư nước ngoài.
Trong đó, ADB đã đưa ra ví dụ về sự hỗ trợ của Chính phủ Việt Nam là Đề án "Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025" (Đề án 844), với mục tiêu phát triển 600 doanh nghiệp vào năm 2025, trong số đó có 100 doanh nghiệp sẽ gọi được vốn đầu tư với tổng giá trị ít nhất là 2 nghìn tỷ đồng (khoảng 85,44 triệu USD).
Mục tiêu này được hỗ trợ bởi Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia và hai đề án mới có tên gọi "Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025" và "Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp giai đoạn 2017 - 2025".
"Những nhận xét và kiến nghị của các chuyên gia ADB rất có ý nghĩa với những người xây dựng chính sách hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ở phạm vi quốc gia và địa phương", ông Phạm Hồng Quất cho hay.
Theo ông Phạm Hồng Quất, trong giai đoạn 5 năm vừa qua, việc triển khai Đề án 844 và một số đề án của Chính phủ đã tạo những nền tảng cơ bản cho hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia và hệ sinh thái này đang phát triển mạnh mẽ phù hợp với xu hướng quốc tế.
Trong Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo hiện nay, sự tham gia của các chủ thể ngày càng tích cực và đã có sự tăng trưởng tốt về số lượng. Cụ thể, hiện có khoảng hơn 1.000 tổ chức có năng lực hỗ trợ khởi nghiệp, trong đó có hơn 200 khu làm việc chung; 200 quỹ đầu tư/nhà đầu tư; hàng chục cơ sở ươm tạo…
Bên cạnh đó, cả nước cũng đã có trên 140 trường đại học, cao đẳng tổ chức hoạt động khởi nghiệp sáng tạo. Các doanh nghiệp, tập đoàn lớn cũng tham gia vào hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp, với vai trò là nhà đầu tư tài chính cho doanh nghiệp khởi nghiệp, giúp doanh nghiệp khởi nghiệp mở rộng thị trường đồng thời chia sẻ kinh nghiệm, tư vấn chuyên môn trong ngành.
Một trong những điểm nổi bật của Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo của Việt Nam là chúng ta đã từng bước hình thành các mạng lưới liên kết, thúc đẩy dòng chảy của tri thức, của công nghệ trong và ngoài nước; đã thiết lập được Mạng lưới hỗ trợ và phát triển Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam và Mạng lưới các Hội trí thức kiều bào hỗ trợ đổi mới sáng tạo và thương mại hóa công nghệ.
"Đây là những tiền đề quan trọng để mở rộng Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia, để kết nối ngày càng hữu cơ hơn, hiệu quả hơn với các hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo khác trong khu vực và thế giới", ông Phạm Hồng Quất cho hay.
Đặc biệt, giữa bối cảnh đại dịch COVID-19 gây ra nhiều biến động cho thị trường, vốn đầu tư mạo hiểm cho các start-up Việt Nam vẫn đạt được mức cao kỷ lục trong năm 2021. Tổng số tiền đầu tư đạt 1,4 tỷ USD, tăng trưởng gấp 1,5 lần so với con số 874 triệu USD kỷ lục trước đó vào năm 2019. Ngoài ra, tổng số thương vụ đầu tư cũng đạt con số cao nhất từ trước đến nay là 165, tăng 57% so với năm 2020.
Theo số liệu được ADB thu thập, trước năm 2015, thị trường start-up Việt đều ghi nhận những thương vụ có phần nhỏ lẻ. Từ năm 2015, bắt đầu chuyển biến tích cực khi Việt Nam ghi nhận 31 thương vụ có trị giá từ 10 triệu USD trở lên.
Kể từ năm 2018, thị trường start-up Việt đã hoạt động vô cùng sôi động khi số lượng thương vụ có giá trị nhỏ lẻ (dưới 10 triệu USD) đã giảm rõ rệt, trong khi những thương vụ lớn có giá trị cả chục triệu USD tăng cao. Đỉnh điểm vào năm 2018, đã có tới 89 thương vụ trị giá từ 10 triệu USD được thực hiện. Con số này vào năm 2019, 2020 và 2021 lần lượt là 79 thương vụ, 74 thương vụ và 82 thương vụ.
Trong năm 2021, 5 lĩnh vực start-up hàng đầu thu hút được nhiều nguồn vốn đầu tư nhất tại Việt Nam bao gồm fintech (công nghệ tài chính) (26,6%), thương mại điện tử (20,3%), edtech (công nghệ giáo dục) (17,2%), healthtech (công nghệ y tế) (7,8%) và phần mềm dịch vụ (6,3%).
Theo ông Phạm Hồng Quất, đáng chú ý là trong năm 2021, Việt Nam đã đón chào sự xuất hiện của 2 "kỳ lân" công nghệ mới (Momo được định giá 2 tỷ USD và Sky Mavis là 3 tỷ USD). Với việc bổ sung thêm 2 "kỳ lân" này vào danh sách, bên cạnh 2 cái tên xuất hiện trước đó là VNG (2014) và VNPAY (2019), Việt Nam hiện có 4 "kỳ lân" công nghệ, trên bản đồ khu vực, Việt Nam đứng thứ ba, xếp sau Singapore và Indonesia về số lượng.
Nhìn chung, hiện nay, các start-up triển vọng nhất đều liên quan đến hệ sinh thái thương mại điện tử, fintech, logistics, blockchain, game… những lĩnh vực có dư địa tăng trưởng lớn trong 2-3 năm tới, dù có thể không phải tất cả nhưng một số công ty triển vọng đó có thể lớn mạnh vươn mình trở thành các "kỳ lân" tiếp theo.
So với các start-up trong những lĩnh vực khác, các start-up dựa trên công nghệ không đòi hỏi quá nhiều vốn ban đầu, chủ yếu dựa vào những ý tưởng mới và có tính sáng tạo, có thể dễ dàng kết nối toàn cầu thông qua công nghệ và làm cho các ý tưởng có thể dễ tiếp cận hơn cũng như dễ học hỏi từ các mô hình thành công trên thế giới.
Cần có nhiều chính sách đột phá hơn nữa
Ông Phạm Hồng Quất cho rằng, để nâng tầm hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia giúp Việt Nam thực sự là trung tâm khởi nghiệp của khu vực, sản sinh ra nhiều "kỳ lân", trong giai đoan tới, cần có nhiều chính sách đột phá hơn nữa trong việc tạo nguồn lực, thị trường cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và thúc đẩy liên kết, hợp tác quốc tế, nâng cao năng lực cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong nước.
Nhà nước và cơ quan quản lý trung ương, địa phương tiếp tục tăng cường hỗ trợ hệ sinh thái phát triển theo chiều sâu, ban hành cơ chế chính sách tạo thuận lợi cho hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và đầu tư mạo hiểm như: Công nhận, xác định vai trò của các hình thức đầu tư mạo hiểm theo nội hàm được sử dụng rộng rãi trên thế giới, bao gồm: nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư mạo hiểm, nền tảng gọi vốn cộng đồng, sàn giao dịch vốn dành cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, và các chính sách ưu đãi kèm theo.
Nhà nước và cơ quan quản lý trung ương, địa phương cần có tư duy tiên phong, đổi mới sáng tạo, mạnh dạn thí điểm các cơ chế, chính sách đặc thù để thúc đẩy sự phát triển của hệ sinh thái, ví dụ như: thí điểm sử dụng nguồn vốn khu vực công để đầu tư cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, đặc biệt là từ các nguồn ngân sách trung ương và địa phương dưới hình thức thành lập quỹ đầu tư nhà nước, hoặc đầu tư, cùng đầu tư vào các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo với quy định phù hợp thông lệ quốc tế về việc bảo toàn vốn theo danh mục đầu tư, với thời hạn phù hợp với đặc thù khởi nghiệp sáng tạo (từ 5-10 năm); thí điểm cơ chế đặt hàng, ra thách thức, mua sắm công ưu tiên đối với sản phẩm, dịch vụ đổi mới sáng tạo; thí điểm các không gian đổi mới sáng tạo cho sản phẩm, dịch vụ mới tương tác trực tiếp với người dùng cuối, v.v...
Nghiên cứu quy hoạch phát triển các cụm đổi mới sáng tạo, hàng lang đổi mới sáng tạo liên kết các trung tâm khởi nghiệp, ĐMST tại các địa phương theo mô hình mở, khai thác nguồn lực có sẵn. Phối hợp chặt chẽ và nhân rộng hoạt động của các Làng công nghệ. Phát triển và khai thác các hợp tác quốc tế trong bối cảnh mới: đưa doanh nghiệp Việt Nam ra thế giới và đưa tri thức, trí tuệ, nguồn lực thế giới về với Việt Nam. Phát triển mạnh mẽ và hiệu quả các Mạng lưới kết nối hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở quốc gia, vùng, địa phương. Tăng cường triển khai các chương trình hợp tác đổi mới sáng tạo mở, thu hút lực lượng doanh nghiệp trưởng thành, dẫn dắt tham gia đặt hàng, đầu tư, hỗ trợ cho khởi nghiệp ĐMST; thúc đẩy mối liên kết viện, trường – doanh nghiệp - khởi nghiệp ĐMST; Phát triển mô hình các doanh nghiệp KH&CN từ trường đại học, viện nghiên cứu (Spin-off).
Bài, ảnh: Đăng Minh
