Ngày 05/6/1959 Thường vụ Tỉnh uỷ Hà Tĩnh đã ban hành Quyết nghị số 305-NQ/TU thành lập Ban Kỹ thuật tỉnh Hà Tĩnh - tiền thân của Sở KH&CN tỉnh Hà Tĩnh. Hoạt động của Sở KH&CN Hà Tĩnh luôn tuân thủ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND; cùng với sự chỉ đạo, giúp đỡ của Bộ KH&CN, phối hợp hoạt động của các sở, ban, ngành, địa phương; cán bộ, công chức, viên chức và người lao động luôn đoàn kết, đổi mới, sáng tạo, nỗ lực phấn đấu, đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh. Đó là một quá trình lịch sử rất đáng tự hào không chỉ riêng cho những người làm công tác khoa học mà là niềm tự hào của Đảng bộ và nhân dân các địa phương trong toàn tỉnh.

Giai đoạn 1959-1965 hoạt động khoa học và kỹ thuật (KH&KT) chủ yếu là công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức khoa học, tổ chức giới thiệu, triển lãm, tham quan, phát động các phong trào thi đua cải tiến kỹ thuật, áp dụng một số kỹ thuật mới trong tuyển chọn, xử lý giống, thay giống mới có chất lượng cao hơn và cải tiến công cụ sản xuất. Bằng các biện pháp tuyên truyền, vận động, phổ biến kiến thức KH&KT, sáng kiến cải tiến kỹ thuật, áp dụng các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, chăn nuôi, chế biến đã góp phần duy trì và ổn định sản xuất, từng bước đưa năng suất, chất lượng sản phẩm của các ngành nông, lâm, ngư nghiệp, công nghiệp, thủ công nghiệp nâng lên, đáp ứng yêu cầu chi viện cho tiền tuyến, phục vụ kháng chiến. Từ những năm 1965-1975, ngành KH&KT cũng nhanh chóng chuẩn bị những điều kiện cần thiết để chuyển hướng nhiệm vụ từ trọng tâm nghiên cứu phục vụ sản xuất sang phục vụ chiến đấu và sản xuất thời chiến. Nhờ áp dụng linh hoạt khoa học quân sự, trong 10 năm chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, quân và dân Hà Tĩnh đã bắn rơi 267 máy bay, bắn chìm và bắn cháy 34 tàu chiến, tàu biệt kích của địch. Những tên đất, tên làng như Ngã Ba Đồng Lộc, Núi Nài, Khe Giao, Đèo Ngang, Linh Cảm, làng K130 đã đi vào lịch sử như những kỳ tích.

Đất nước thống nhất, non sông thu về một mối. Năm 1976, hai tỉnh Hà Tĩnh và Nghệ An hợp nhất thành tỉnh Nghệ Tĩnh. Theo Quyết định số 20/TC-CB-UB ngày 28/01/1976 của UBND tỉnh Nghệ Tĩnh, hai cơ quan Ban KH&KT Hà Tĩnh và Ban KH&KT Nghệ An được sáp nhập thành Ban KH&KT Nghệ Tĩnh. Nhiệm vụ cấp bách lúc này là khắc phục hậu quả chiến tranh, phát triển kinh tế, chuyển đổi vụ sản xuất hè thu và xây dựng các công trình thủy lợi. Chỉ trong một thời gian ngắn, bằng sự nỗ lực sáng tạo của đội ngũ cán bộ khoa học, sự chỉ đạo, lãnh đạo sâu sát, kịp thời của cấp ủy, chính quyền các cấp, sự chung sức đồng lòng của nhân dân, nhiều công trình thủy lợi đã được xây dựng. Tiêu biểu là công trình Đại thủy nông Kẻ Gỗ cung cấp nước tưới tiêu cho hàng vạn hecta đất cỗi cằn thành những cánh đồng xanh tươi, trù phú vùng Cẩm Xuyên, Thạch Hà và Thị xã Hà Tĩnh (nay là Thành phố Hà Tĩnh).

Năm 1991, tỉnh Hà Tĩnh được tái lập, thách thức lớn nhất là thiếu lương thực, Tỉnh xác định, yếu tố then chốt để giải quyết vấn đề này là phải ứng dụng KH&KT vào sản xuất. Theo đó, hoạt động KH&CN tập trung phục vụ các chương trình kinh tế, dân sinh, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nhất là trong sản xuất nông nghiệp. Đến năm 1993, có 30 đề tài nghiên cứu, ứng dụng KH&CN vào các ngành, đơn vị sản xuất kinh doanh; nhiều đề tài được ứng dụng trong ngành nông nghiệp như lai tạo giống lúa, cây công nghiệp lâu năm, nuôi trồng thuỷ sản… đem lại hiệu quả thiết thực, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng cây trồng, vật nuôi. Nhiều giống lúa mới như Tạp giao 1, Tạp giao 5, OM269, Q4, Ải Mai Hương… được đưa vào sản xuất đại trà từ vụ Đông Xuân 1992-1993 và cho năng xuất cao từ 1,5 đến 2 lần so với các giống lúa khác.

Giai đoạn 2002 đến nay, có 68 đề tài, dự án cấp nhà nước; 661 đề tài, dự án cấp tỉnh; hàng trăm đề tài, dự án, đề án KH&CN cấp cơ sở được triển khai. Các chương trình, đề tài, dự án tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên, trọng điểm của tỉnh, cung cấp luận cứ khoa học giúp Tỉnh ủy, HĐND, UBND, các cấp, các ngành, hoạch định chủ trương, cơ chế chính sách, đổi mới quy trình quản lý, áp dụng kỹ thuật mới, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng - an ninh, xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân, xây dựng Đảng và các tổ chức trong hệ thống chính trị trong sạch vững mạnh; nâng cao vị thế, giá trị văn hóa con người Hà Tĩnh cả trong nước và trên trường quốc tế. Nhiều giống cây, con, quy trình công nghệ mới được ứng dụng rộng rãi trong trồng trọt, chăn nuôi, bảo quản sau thu hoạch và chế biến, mang lại hiệu quả kinh tế cao, hình thành nhiều mô hình sản xuất ứng dụng công nghệ cao. Các doanh nghiệp chủ động áp dụng công nghệ mới, hệ thống quản lý, công cụ quản lý tiên tiến, chất lượng để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm. Công tác quản lý nhà nước về KH&CN từng bước đổi mới. Hệ thống chính sách KH&CN được ban hành và tổ chức thực hiện đồng bộ, hiệu quả. 

Thị trường KH&CN ngày càng phát triển, số lượng doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực KH&CN tăng theo từng năm. Hình thành sàn giao dịch công nghệ thiết bị trực tuyến tỉnh với hơn 151.000 trường dữ liệu và Trạm cung cấp thông tin sở hữu trí tuệ (IP Platform) để hỗ trợ doanh nghiệp. Hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học, trung tâm nghiên cứu ứng dụng và hỗ trợ chuyển giao thành công một số công nghệ mới vào sản xuất, kinh doanh, bảo vệ môi trường, nâng cao giá trị các sản phẩm, như: công nghệ chế biến gạo xuất khẩu, hệ thống dây chuyền tự động hóa sản xuất bê tông, gạch, ngói không nung (Đức, Hàn Quốc, Nhật Bản), công nghệ sản xuất cơ khí chế tạo sản xuất các sản phẩm cơ khí, kết cấu thép lớn, công nghệ sản xuất các sản phẩm ván ghép thanh, MDF, HDF từ gỗ rừng trồng; công nghệ nuôi cấy mô tế bào, công nghệ sản xuất phân hữu cơ vi sinh, công nghệ xử lý mùi, nước thải trong chăn nuôi, công nghệ sản xuất nấm ăn và nấm dược liệu… Tốc độ đổi mới công nghệ giai đoạn 2015-2020 trung bình đạt 13,6%/năm, giai đoạn 2020-2023 đạt 23%/năm.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Ngọc Châu kiểm tra mô hình nông nghiệp công nghệ cao sản xuất Lan Hồ điệp tại xã Thạch Khê, huyện Thạch Hà. (Ảnh: Dương Chiến).

Hoạt động hỗ trợ phát triển tài sản trí tuệ cho các sản phẩm hàng hóa chủ lực được đẩy mạnh, đã có 15 sản phẩm được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) cấp văn bằng bảo hộ độc quyền, chỉ dẫn địa lý, như: nhung hươu Hương Sơn, bưởi Phúc Trạch, cam Khe Mây, cam Vũ Quang... và gần 3.000 đơn đăng ký, hơn 2.000 văn bằng bảo hộ sở hữu trí tuệ cho các sản phẩm, dịch vụ; nhiều sản phẩm đã có mặt trên thị trường toàn quốc và một số nước trên thế giới như Lào, Thái Lan, Ấn Độ. Đặc biệt, chỉ dẫn địa lý “Bưởi Phúc Trạch” đã được Liên minh châu Âu bảo hộ, đưa Hà Tĩnh trở thành top đầu các tỉnh có số sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý trên cả nước.

Phong trào khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (ĐMST) đang bứt phá mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng, khẳng định vai trò là động lực thúc đẩy phát triển. Nhiều phong trào, cuộc thi khởi nghiệp được tổ chức, tạo sân chơi và bệ phóng cho các ý tưởng sáng tạo, góp phần vun đắp hệ sinh thái khởi nghiệp năng động và hiệu quả. Từ năm 2019 đến nay, Sở KH&CN đã triển khai 5 Cuộc thi khởi nghiệp ĐMST với trên 200 dự án/ý tưởng tham gia; kết quả, có 42 dự án được lựa chọn để ươm tạo và hỗ trợ phát triển. 

Hoàn thành và đưa vào vận hành Hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hoá tỉnh Hà Tĩnh (https://checkvn.hatinh.gov.vn); hướng dẫn, hỗ trợ 65 cơ sở sản xuất sản phẩm OCOP tham gia Hệ thống truy xuất nguồn gốc và cấp 215.208 tem truy xuất nguồn gốc, 30.500 tem truy xuất nguồn gốc có xác thực đã góp phần hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất chất lượng của sản phẩm.

Công tác quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ, an toàn bức xạ hạt nhân, tiêu chuẩn đo lường chất lượng không ngừng được đổi mới và nâng cao chất lượng, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Công tác đo lường trên địa bàn được giám sát chặt chẽ, tình trạng gian lận về đo lường được kiểm soát. Hoạt động tiêu chuẩn chất lượng thực hiện tốt, triển khai có hiệu quả các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất kinh doanh nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm hàng hoá, tạo ra các sản phẩm có sức cạnh tranh. Hệ thống quản lý chất lượng (ISO) trong quản lý hành chính được triển khai hiệu quả. Tính đến nay, toàn tỉnh có 486 cơ quan áp dụng và công bố hệ thống phù hợp tiêu chuẩn, góp phần xây dựng nền hành chính hiện đại, chuyên nghiệp, kỷ cương, phục vụ người dân, doanh nghiệp nhanh và tốt nhất.

Hoạt động thanh tra chuyên ngành KH&CN không ngừng được tăng cường và có nhiều đổi mới. Qua thanh tra đã phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm có ảnh hưởng đến đời sống kinh tế - xã hội, góp phần chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người tiêu dùng.

Tiềm lực KH&CN của Hà Tĩnh ngày càng được tăng cường. Hệ thống tổ chức nghiên cứu, triển khai và mạng lưới quản lý KH&CN từ tỉnh đến cơ sở được kiện toàn, cũng cố vững chắc, hoạt động có hiệu quả. Các đơn vị sự nghiệp công trực thuộc Sở KH&CN đã thực hiện tự chủ 100% kinh phí chi thường xuyên, trong đó 02 đơn vị tự chủ từ năm 2014, 01 đơn vị từ năm 2019. Nhận thức của các ngành, các cấp và cán bộ, nhân dân trong tỉnh về KH&CN chuyển biến rất quan trọng. Ngày càng có nhiều tổ chức, cơ quan, cá nhân người lao động tham gia nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ vào thực tiễn sản xuất, đời sống. Việc xã hội hóa các hoạt động KH&CN đã từng bước được thực hiện trên địa bàn toàn tỉnh.

Ghi nhận những thành tích đã đạt được trong 65 năm qua, Sở KH&CN đã được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba (năm 2000); Huân chương Lao động hạng Nhì (năm 2004); Huân chương Lao động hạng Nhất (năm 2009); Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhì cho 01 cá nhân; Huân chương Lao động hạng Ba cho 07 cá nhân đã có thành tích xuất sắc trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc; Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ KH&CN, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh, Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh tặng nhiều Bằng khen cho tập thể và cá nhân thuộc Sở; Tỉnh trưởng tỉnh Bolykhamxay, nước Cộng hòa DCND Lào tặng nhiều Bằng khen cho tập thể và cá nhân vì đã có nhiều thành tích đóng góp phát triển KH&CN, hợp tác, hữu nghị.

Kế thừa và phát huy những kết quả đã đạt được và những bài học kinh nghiệm trên chặng đường đã qua, cán bộ, công chức, viên chức và người lao động ngành KH&CN tỉnh Hà Tĩnh tiếp tục phát huy tinh thần yêu nước, ý chí tự lực tự cường, sức mạnh đoàn kết, khát vọng cống hiến, thúc đẩy ĐMST, ứng dụng mạnh mẽ KH&CN, nhất là những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; nỗ lực phấn đấu vươn lên hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ trong giai đoạn mới, xứng đáng là lực lượng nòng cốt, tin cậy của cấp ủy, chính quyền và nhân dân trong quá trình thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Góp phần hiện thực hóa mục tiêu đưa Hà Tĩnh phát triển nhanh, bền vững.

Bài, ảnh: Bùi Quang Hoàn - Giám đốc Sở KH&CN Hà Tĩnh