Ứng dụng kỹ thuật hạt nhân hiệu quả

Việt Nam tham gia IAEA từ năm 1978 (tính đến tháng 11.2013, IAEA có 160 quốc gia thành viên), quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và IAEA có những bước phát triển tích cực. Hiện Việt Nam là Chủ tịch Hội đồng Thống đốc IAEA niên khóa 2013 - 2014. Từ năm 2006, khi Chính phủ Việt Nam ban hành Chiến lược Ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình đến năm 2020 và bắt đầu triển khai chương trình phát triển điện hạt nhân, IAEA đã chú trọng tài trợ cho các dự án của Việt Nam. IAEA đã phê duyệt tài trợ Việt Nam thực hiện 5 dự án trong giai đoạn 2014 - 2015 cho các lĩnh vực: xây dựng cơ sở hạ tầng điện hạt nhân, xây dựng năng lực cơ quan pháp quy hạt nhân phục vụ việc quản lý nhà máy điện hạt nhân đầu tiên, ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong công nghiệp, nông nghiệp và y tế...

Cụ thể, trong công nghiệp, đã xây dựng, nâng cấp phòng thí nghiệm ứng dụng phương pháp kiểm tra không phá hủy tại Trung tâm Đánh giá Không phá hủy - Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (Viện NLNT; tăng cường năng lực cho Phòng thí nghiệm chuẩn đo liều bức xạ và Phòng an toàn hạt nhân tại Viện Khoa học kỹ thuật hạt nhân - Viện NLNT Việt Nam phục vụ công tác bảo đảm an toàn bức xạ và an ninh hạt nhân; chuyển đổi thành công nhiên liệu làm giàu cao sang nhiên liệu làm giàu thấp cho Lò Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt - Viện NLNT Việt Nam...

Từ năm 2000 đến nay, IAEA cũng đã hỗ trợ rất đắc lực và thiết thực 4 dự án ứng dụng công nghệ hạt nhân vào y tế của Việt Nam; tổng kinh phí tài trợ của IAEA cho mỗi dự án khoảng 100.000 Euro/năm. Trong năm 2013, Việt Nam đã được Quỹ dầu lửa quốc tế - OFID thông qua IAEA tài trợ thực hiện Dự án Thử nghiệm quy trình sàng lọc ung thư vú và ung thư cổ tử cung “Một lần trong đời”. Trong giai đoạn 2014 - 2015, sẽ tài trợ cho Dự án Củng cố năng lực nguồn nhân lực trong y học hạt nhân để cải thiện Quản lý ung thư bằng kỹ thuật chụp cắt lớp bằng Positron/chụp cắt lớp vi tính bằng tia X và sản xuất máy gia tốc tròn mới...

IAEA cũng đã rất tích cực trong việc hỗ trợ Việt Nam thúc đẩy những ứng dụng hạt nhân trong nông nghiệp. Giai đoạn 2000 - 2013, nhiều dự án đã được triển khai như Dự án Tăng cường chất lượng và sản phẩm của giống lúa đột biến thông qua chiếu xạ và các phương pháp liên quan, pha 1 và 2”; Dự án Xử lý chống côn trùng hại quả Thanh long xuất khẩu. Giai đoạn 2014-2015 là Dự án Tạo giống lúa mới bằng chiếu xạ để đối phó với biến đổi khí hậu và cải thiện hiệu suất sử dụng nitrogen bằng cách ứng dụng nitrogen-15 cho thực vật tại các vùng trồng trọt trọng điểm. Tổng số tiền tài trợ của IAEA cho mỗi dự án vào khoảng 100.000 Euro/năm... Thông qua việc hợp tác với IAEA, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu lớn, cụ thể đã sản xuất được nhiều giống lúa đột biến bằng chiếu xạ có thời gian sinh trưởng ngắn, năng suất, phẩm chất cao, chống chịu sâu bệnh và điều kiện bất lợi của môi trường.

Tăng cường hợp tác trong phát triển điện hạt nhân

Tổng giám đốc IAEA Yukiya Amano khẳng định: Việt Nam là một đối tác quan trọng của IAEA. Việt Nam đã tham gia hầu hết các điều ước, công ước quốc tế về an toàn, an ninh và không phổ biến hạt nhân. Việt Nam đã phê chuẩn Nghị định thư bổ sung về thanh sát; Công ước Bảo vệ thực thể vật liệu hạt nhân; Công ước chung về an toàn quản lý chất thải phóng xạ và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng; hoàn thành chương trình chuyển đổi nhiên liệu hạt nhân độ giàu cao sang nhiên liệu độ giàu thấp tại lò phản ứng nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt. Đặc biệt, Việt Nam đã tham gia tích cực vào các hoạt động của Hội nghị Thượng đỉnh An ninh hạt nhân năm 2010 tại Hoa Kỳ, năm 2012 tại Hàn Quốc và sắp tới tại Hà Lan vào năm 2014. Các hoạt động nêu trên đã được IAEA và cộng đồng quốc tế đánh giá cao.

Ông Yukiya Amano cho biết, mục đích chuyến thăm Việt Nam lần này của ông nhằm đánh giá hiệu quả các dự án tài trợ của IAEA với Việt Nam, trao đổi các biện pháp nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa các bên trong lĩnh vực phát triển ứng dụng năng lượng nguyên tử nói chung và chương trình điện hạt nhân của Việt Nam nói riêng. Ông đã nhận thấy sự cam kết vững chắc của lãnh đạo Việt Nam về điều này và khẳng định IAEA sẽ làm mọi thứ để giúp Việt Nam triển khai thành công dự án điện hạt nhân.

Hiện trên thế giới có khoảng 30 quốc gia sử dụng điện hạt nhân và nhiều quốc gia đang muốn phát triển lĩnh vực này. “Không chỉ Việt Nam, nhiều quốc gia khác cũng phát triển điện hạt nhân mà chưa có kinh nghiệm. Để giúp đỡ các quốc gia này phát triển điện hạt nhân một cách an toàn, bền vững, IAEA đã đưa ra bộ hướng dẫn, từ xây dựng luật năng lượng nguyên tử, xây dựng cơ quan pháp quy hạt nhân, đến lựa chọn địa điểm, tham gia các công ước quốc tế, đào tạo nhân lực…” - ông Yukiya Amano nhấn mạnh.

Theo ông Yukiya Amano, thời gian qua, Việt Nam có nhiều tiến bộ trong việc này như lập báo cáo khả thi, chuẩn bị nhân sự, tham gia các công ước quốc tế… Tuy nhiên, dự án điện hạt nhân là dự án mang tính chất lâu dài, phức tạp và sẽ được sử dụng trong nhiều thập kỷ, do đó đòi hỏi một quá trình chuẩn bị cẩn thận, có tham vấn kỹ càng chứ không nên gấp gáp.  Không có khoảng thời gian cố định nào cho việc phát triển một nhà máy điện hạt nhân. Thông thường, việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên sẽ mất 10 - 15 năm, song với một số quốc gia thì thời gian này có thể ngắn hơn hoặc dài hơn dự kiến. “Một trong những điểm quan trọng là Việt Nam cần có cơ quan pháp quy độc lập, chịu trách nhiệm giám sát về an toàn. Bên cạnh việc phối hợp nhịp nhàng với IAEA,  Việt Nam cũng cần phối hợp tốt với các quốc gia cung cấp công nghệ điện hạt nhân để có thể xây dựng một nhà máy điện hạt nhân tốt nhất” - người đứng đầu IAEA nhấn mạnh.

Nói về kế hoạch giúp đỡ Việt Nam xây dựng Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận, ông Yukiya Amano cho biết, IAEA sẽ làm mọi thứ để giúp Việt Nam thực hiện dự án này. IAEA đã thực hiện các gói hỗ trợ Việt Nam thông qua các dự án hợp tác kỹ thuật. Trong giai đoạn 2012-2013, ngân sách IAEA hỗ trợ cho các dự án này khoảng 1 triệu Euro, trong đó bao gồm cả dự án phát triển cơ sở hạ tầng, an toàn điện hạt nhân. Tới đây, IAEA sẽ cử đoàn công tác khảo sát, đánh giá gồm các chuyên gia hàng đầu thế giới tới Việt Nam để thảo luận các vấn đề như cơ sở hạ tầng, an toàn... Qua đó, IAEA sẽ nắm được nhu cầu của Việt Nam và Việt Nam cũng có thể học hỏi kinh nghiệm phát triển hạt nhân từ các chuyên gia quốc tế. Để giúp đỡ Việt Nam phát triển năng lượng nguyên tử, IAEA đã lên kế hoạch đưa các đoàn công tác đánh giá này đến Việt Nam một cách thường niên.