Được tổ chức lần đầu tiên vào năm 2014, việc tổ chức Giải thưởng đã nhận được sự quan tâm và ủng hộ của cộng đồng các nhà khoa học Việt Nam.

Để hiểu rõ về giải thưởng này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với GS Ngô Việt Trung – Viện Toán Học, Viện Hàn lâm KH&CN VN, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm nay.

-Trong quy chế của giải thưởng, năm nay giải thưởng được xét tặng cho các công trình nghiên cứu cơ bản thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên và kỹ thuật. Theo ý kiến của ông các lĩnh vực đó đã thể hiện đầy đủ các lĩnh vực mà KH&CN của chúng ta đang có hay chưa? Và theo ông năm sau chúng ta cần có thêm những lĩnh vực như thế nào nữa cho giải thưởng này và nên có thêm những giải thưởng nào khác cho các nhà khoa học?

GS Ngô Việt Trung: Giải thưởng Tạ Quang Bửu theo quy chế đó là giải thưởng dành cho nghiên cứu khoa học cơ bản, và những lĩnh vực được nêu ra cho giải thưởng này nó đã phản ánh tất cả các ngành trong lĩnh vực cơ bản. Trong khoa học nói chung thường người ta phân loại một mảng về khoa học cơ bản, và một mảng về khoa học công nghệ, trong đó khoa học công nghệ nó mang định hướng nghiên cứu ứng dụng trực tiếp vào sản xuất kinh tế, thiết thực vào trong đời sống. 

Hiện nay, Bộ KH&CN chưa có giải thưởng về khoa học công nghệ, theo tôi để đồng hành với Giải thưởng Tạ Quang Bửu nên có 1 giải thưởng cho công nghệ và nên mang tên GS Trần Đại Nghĩa. Ông là người bắt đầu làm khoa học ứng dụng của nền KH&CN Việt Nam. GS Trần Đại Nghĩa là người được mệnh danh là “ông vua” vũ khí Việt Nam. GS Trần Đại Nghĩa là tên tuổi lớn trong lĩnh vực chế tạo vũ khí của Việt Nam gắn liền với những sản phẩm nổi tiếng tron lịch sử kháng chiến chống Pháp, ông đã làm ra đạn Bazoka. Đây được coi là thành tựu của công nghệ lớn nhất vào thời điểm đó.

-Ông đánh giá như thế nào về tiềm lực của các nhà khoa học trẻ hiện nay trong lĩnh vực nghiên cứu cơ bản, vì trong năm qua chưa có nhà nhà khoa học trẻ nào được trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu, tiềm lực của các nhà khoa học này trong tương lai như thế nào thưa ông, vì hiện nay chúng ta đang có nhiều cơ chế chính sách ưu tiên dành nhiều cho các nhà khoa học trẻ?

GS Ngô Việt Trung: Năm qua, chúng ta không có giải thưởng cho nhà khoa học trẻ là do các nhà khoa học trẻ chưa hiểu lắm về quy chế của giải thưởng và có thể là do họ ngại những công trình của họ chưa đáp ứng được yêu cầu của Giải thưởng Tạ Quang Bửu nhưng thực ra không phải như vậy. Giải thưởng trẻ, nếu nói về mặt yêu cầu thì nó không thể cao như giải thưởng chính được. Nếu nhìn vào lực lượng bây giờ, và nhìn vào những thành tựu bây giờ thì có thể những người trẻ làm khoa học rất đông và những thành tựu của họ không kém gì đối với những thế hệ đi trước. 

Chúng ta cũng nhìn nhận Giải thưởng Tạ Quang Bửu là rất khách quan và khác biệt với những giải thưởng khác vì đây là giải thưởng dành cho công trình nghiên cứu khoa học nên không phân biệt tuổi tác ngay cả những người trẻ có thể tham gia ứng cử vào giải thưởng chính. Nhưng đối với giải thưởng dành cho những nhà khoa học trẻ, trong quy chế tuy không quy định rõ nhưng yêu cầu về mặt chất lượng để có thể đạt được giải thưởng nó không thể cao. Chúng ta biết, năm nay có một giải thưởng dành cho nhà khoa học trẻ dưới 35 tuổi, nên sự cạnh tranh ngoài việc xứng đáng trong những ngành nghiên cứu đó người ta sẽ phải chọn ra một giải thưởng duy nhất, việc lựa chọn đó sẽ phải phụ thuộc vào phiếu bầu của Hội đồng giải thưởng. 

-Năm 2014, có một nhà khoa học được giải thưởng về lĩnh vực toán học. Tuy vậy, xã hội chưa thật sự hiểu được công trình nghiên cứu này? Ý kiến của ông về vấn đề này như thế nào?

GS Ngô Việt Trung: Giải thưởng về khoa học cơ bản khác với những lĩnh vực công nghệ, nó là những ngành khoa học làm ra trí thức, tức là trên cơ sở đó người ta có thể phát triển thành ứng dụng và hiểu hơn về thế giới vật chất này, cho nên đối với những người không trực tiếp làm trong lĩnh vực nghiên cứu cơ bản không dễ để hiểu ngay được. Như chúng ta biết Giải thưởng của GS Ngô Bảo Châu về “bổ đề cơ bản”, mặc dù tên gọi là “bổ đề cơ bản” nhưng những người hiểu về lĩnh vực này rất ít.

Khoa học là quá trình nghiên cứu lâu dài như giải thưởng của GS.TSKH. Nguyễn Hữu Việt Hưng, Khoa Toán,Trường Đại học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội thuộc lĩnh vực Toán học, với công trình “Các đồng cấu giữa các đại số Dickson- Mùi xem như các Moodun trên đại số Steenrod”. Công trình này GS.TSKH.Nguyễn Hữu Việt Hưng phải nghiên cứu trong 10 năm mới có kết quả.

Năm nay, Giải thưởng tiếp tục được tổ chức để tôn vinh các nhà khoa học có những thành tựu nổi bật trong nghiên cứu cơ bản thuộc các lĩnh vực khoa học tự nhiên và kỹ thuật, góp phần thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản nói riêng và khoa học công nghệ Việt Nam nói chung tiếp cận trình độ quốc tế, tạo tiền đề cho khoa học và công nghệ của đất nước hội nhập và phát triển.

Đăng Minh (lược ghi)