Nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo

PV: Ông đánh giá thế nào về hiện trạng đổi mới công nghệ trong doanh nghiệp Việt Nam hiện nay cũng như những định hướng đổi mới công nghệ, các công nghệ được khuyến khích và ưu tiên ở nước ta?

- TS. Trần Quốc Thắng: Theo thống kê, hiện cả nước có khoảng 10% doanh nghiệp chú trọng đầu tư vào R&D. Thực tế đã chứng minh, việc đầu tư vào đổi mới công nghệ sẽ đem lại những giá trị gia tăng cho sản phẩm cũng như hiệu quả xã hội to lớn. 

Tuy nhiên, để thực hiện được kỳ vọng đổi mới công nghệ để tạo ra những sản phẩm mới, tăng thêm giá trị gia tăng của sản phẩm chiếm lĩnh thị trường, một mình doanh nghiệp không làm được. Cần có sự liên kết giữa doanh nghiệp với các nhà nghiên cứu và sáng tạo KH&CN (các viện, trường). Cụ thể, doanh nghiệp là người đặt đầu bài còn các viện, các trường đại học là nơi thực hiện, đáp ứng yêu cầu đề bài của doanh nghiệp, chứ không phải làm những gì mình đã có, đã biết. 

Hiện nay ở Việt Nam cũng bắt đầu xuất hiện làn sóng khởi nghiệp bằng KH&CN. Đây là mô hình mà các nhà khoa học, doanh nghiệp cùng hội tụ. Các sản phẩm công nghệ được bắt đầu từ ý tưởng, hoàn thiện, đẩy nhanh ra thị trường. Xu thế này được chứng minh thành công ở nhiều nước trên thế giới như Israel, Hàn Quốc, Phần Lan, Singapore… và đang được hưởng ứng ở Việt Nam.

Nhà nước có vai trò quan trọng trong việc tạo môi trường thuận lợi và động lực cho mối liên kết nói trên cũng như thúc đẩy sự hình thành, phát triển của đội ngũ doanh nghiệp khởi nghiệp dựa trên công nghệ. 

Định hướng các công nghệ được ưu tiên ĐMST bao gồm: Công nghệ thông tin và truyền thông, công nghệ vật liệu mới, cơ khí - tự động hóa, công nghệ sinh học. Ngoài ra, KH&CN cũng ưu tiên ứng dụng vào một số ngành quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội như y dược, nông nghiệp, năng lượng, môi trường,… 

PV: Hiện Bộ KH&CN đã và đang triển khai những chính sách gì để thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo, thưa ông?

- TS. Trần Quốc Thắng: Trong hơn 10 năm qua, được sự chỉ đạo của Chính phủ, Bộ KH&CN đã tham mưu để hình thành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật khá đồng bộ. Ví dụ như: Luật KH&CN, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Công nghệ cao, Luật Năng suất và chất lượng, Luật Chuyển giao công nghệ... Và hiện nay, Bộ KH&CN tập trung soạn thảo, đề xuất để Quốc hội xem xét sửa đổi, hoàn thiện Luật Chuyển giao công nghệ để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội trong thời kỳ mới, trong đó nhấn mạnh đến vai trò của doanh nghiệp là trung tâm của hoạt động ĐMST. 

Hiện Bộ KH&CN được Chính phủ giao chủ trì thực hiện một số chương trình quốc gia với trọng tâm nâng cao năng lực hệ thống ĐMST quốc gia như: Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020, Chương trình quốc gia về phát triển công nghệ cao đến năm 2020, Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia đến năm 2020, Chương trình phát triển thị trường KH&CN,… Bên cạnh đó, Bộ KH&CN cũng đang thực hiện một số chương trình hợp tác với đối tác nước ngoài về ĐMST như Dự án BIPP (với Vương quốc Bỉ), IPP (với Phần Lan), Chương trình Newton Fund (với Vương quốc Anh), FIRST (với Ngân hàng Thế giới),… 

Mở rộng lĩnh vực tài trợ

PV: Việt Nam đã có nhiều dự án về ĐMST, vậy điểm khác biệt của Dự án FIRST là gì, thưa ông?

- TS. Trần Quốc Thắng: Hiện nay, Bộ KH&CN đang thực hiện các dự án ĐMST và hợp tác với các nhà tài trợ quốc tế nhằm hiệu quả hoạt động ĐMST tại Việt Nam, hoàn thiện, tăng cường năng lực của hệ thống ĐMST quốc gia. Có ba chủ thể trong hệ thống ĐMST quốc gia: Cơ quan nhà nước, nơi xây dựng những cơ chế chính sách để thúc đẩy, tạo động lực kết nối giữa các viện, trường, nơi tạo ra tri thức với các doanh nghiệp nơi sử dụng trí thức. Ba chủ thể đó phải có một sự kết hợp hài hòa và tạo động lực để cho mối quan hệ liên kết giữa nơi sản sinh ra tri thức và nơi sử dụng tri thức một cách hiệu quả nhất. Tất cả các dự án  kể cả dự án FIRST đều tập trung tác động vào tương tác giữa ba chủ thể này.

Để đổi mới sáng tạo cần có sự liên kết giữa viện, trường với doanh nghiệp

Tuy nhiên, FIRST có cách tiếp cận khác với các chương trình và dự án ĐMST khác. FIRST được sự hỗ trợ của Ngân hàng Thế giới, phương thức tài trợ ĐMST của FIRST đã tiệm cận với phương thức tài trợ quốc tế. Điều đó thể hiện rõ nhất thông qua việc thông báo, xét duyệt và tuyển chọn các đơn vị thụ hưởng của Dự án. Tất cả các quy trình đều công khai, minh bạch và tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế. Các tiểu dự án do FIRST tài trợ đều xuất phát từ nhu cầu ĐMST thực tế, doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm và tạo động lực cho ĐMST.

PV: Xin ông cho biết sự khác biệt giữa đợt kêu gọi tài trợ lần 1 và lần 2 của Dự án FIRST? Tại sao đợt  kêu gọi tài trợ lần 2 lại chỉ tập trung cho 3 khoản tài trợ, thưa ông?

- TS. Trần Quốc Thắng: Sự khác biệt giữa đợt kêu gọi lần 2 so với lần 1 của Dự án FIRST thể hiện ở một số điểm: Thay vì 4 khoản tài trợ, lần thứ 2 chỉ tập trung vào 3 khoản tài trợ, đó là Chuyên gia giỏi nước ngoài (1a), Tổ chức KH&CN công lập (2a) và Nhóm hợp tác nghiên cứu (2b2); Các hoạt động hỗ trợ cho các doanh nghiệp mới về KH&CN sẽ được lồng ghép vào các chương trình phát triển doanh nghiệp khởi nghiệp khác hiện Bộ KH&CN đang triển khai; Các tiêu chí lựa chọn được điều chỉnh để phù hợp hơn với đặc thù của từng khoản tài trợ; Lĩnh vực xem xét tài trợ mở rộng hơn.

Bên cạnh đó, các mẫu biểu được hoàn thiện theo hướng thuận tiện hơn cho các tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin cần thiết khi xây dựng dự án/đề xuất cũng như giúp việc đánh giá đề xuất/dự án chính xác và thuận tiện hơn do có đủ thông tin cần thiết hơn.

Thủ tục, quy trình đánh giá, lựa chọn dự án/đề xuất được hoàn thiện hơn theo hướng vừa tăng cường năng lực của Tổ đánh giá kỹ thuật vừa giản lược các bước đánh giá nhằm rút ngắn thời gian xem xét, đánh giá các dự án/đề xuất.

PV: Thưa ông, để đẩy mạnh ĐMST trong doanh nghiệp góp phần hình thành và phát triển đội ngũ doanh nghiệp KH&CN cần thực hiện những nội dung nào? Liệu dự án FIRST sẽ có tác động mạnh mẽ đối với sự phát triển đội ngũ doanh nghiệp KH&CN không, thưa ông?

- TS. Trần Quốc Thắng: Bộ KH&CN nói chung và Dự án FIRST luôn coi trọng vai trò trung tâm của ĐMST tại doanh nghiệp và phát triển đội ngũ doanh nghiệp KH&CN của nước ta. Sự nghiệp ĐMST trong doanh nghiệp không phải là mục tiêu tự thân. Để đẩy mạnh ĐMST ở doanh nghiệp cần sự vào cuộc quyết liệt của các bên có vai trò thiết yếu, trước hết là bản thân doanh nghiệp với vai trò trung tâm của ĐMST, tiếp đến là tổ chức nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, cơ sở đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, cần thiết cho doanh nghiêp (trường đại học, cao đẳng, trung học nghề) cùng các thiết chế hỗ trợ khác như ngân hàng thương mại, các quỹ hỗ trợ. 

Doanh nghiệp cần chủ động nắm bắt các tín hiệu của thị trường, nhạy bén với chuỗi giá trị, sản phẩm chủ lực hữu quan trên thị trường trong nước và thế giới. Từ đó, chủ động thu hút, huy động sự tham gia của các viện nghiên cứu, trường đại học, tổ chức tín dụng để hình thành sự liên kết chặt chẽ, hiệu quả hướng đến tạo ra và cung ứng các sản phẩm, dịch vụ, hàng hóa có sức cạnh tranh trên thị trường.

 Dự án FIRST đã và đang tác động tới ĐMST trong doanh nghiệp thông qua các gói tài trợ phù hợp, trong đó doanh nghiệp có vai trò chủ động, chi phối và tiên phong. Đó là gói tài trợ Nhóm liên kết mà nòng cốt bắt buộc là phải có ít nhất 2 doanh nghiệp tư nhân, thu hút chuyên gia giỏi nước ngoài, trong đó có chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài về Việt Nam làm việc, góp phần đẩy mạnh chuyển giao tri thức, công nghệ và kinh nghiệm quản lý tiên tiến, tháo gỡ các điểm nghẽn về công nghệ trong sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.

PV: Vâng, xin cảm ơn Ông!

Nhóm phóng viên (Thực hiện)