Tuy nhiên, các kết quả đó chưa tạo ra bước đột phá, đáp ứng nhu cầu thực tiễn đặt ra tại các địa phương. Bởi vậy, trong thời gian tới, để các Trung tâm hoạt động thực sự có hiệu quả, rất cần sự hỗ trợ của các cơ quan quản lý nhà nước trung ương và địa phương.
Hiệu quả ứng dụng và chuyển giao tiến bộ KH&CN
Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN ở địa phương có vai trò quan trọng trong việc ứng dụng, chuyển giao tiến bộ KH&CN vào sản xuất, đời sống và bảo vệ môi trường, góp phần vào sự phát triển các ngành kinh tê. Trong những năm qua, Trung tâm đã phối hợp với các nhà khoa học, các Viện, các trường, các tổ chức KH&CN ở Trung ương tổ chức nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ KH&CN, tổ chức khảo nghiệm để hoàn thành quy trình kỹ thuật phù hợp với điều kiện thực tế và áp dụng các thành tựu KH&CN vào các lĩnh vực sản xuất, đời sống của địa phương. Đồng thời, Trung tâm còn là nơi tổ chức theo dõi việc thực hiện các dự án sản xuất thử nghiệm, chuyển giao và nhân rộng các kết quả từ thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ của địa phương.
Theo Cục Ứng dụng và Phát triển Công nghệ (Bộ KH&CN), tính đến nay cả nước có 53/63 trung tâm đã ứng dụng được hơn 300 đề tài/dự án vào sản xuất trong các lĩnh vực: Trồng trọt, chăn nuôi, công nghệ sinh học trong nông nghiệp và môi trường, năng lượng mới... Nhiều Trung tâm đã thực hiện hiệu quả việc tiếp thu công nghệ và chuyển giao công nghệ từ các kết quả nghiên cứu đề tài, dự án. Đã có 34 trung tâm làm chủ một số công nghệ và chuyển giao vào đời sống xã hội, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cho địa phương như: Công nghệ nuôi cấy mô tế bào, mô hom sản xuất cây giống sạch bệnh (chuối, cam, mía, hoa lan, bạch đàn...) ở Bình Định, Phú Yên, Lâm Đồng... ; công nghệ vi sinh trong sản xuất nấm ở Sơn La, Thái Nguyên... ; công nghệ sản xuất hoa chất lượng cao ở Phú Yên, Bắc Ninh...; công nghệ tiết kiệm năng lượng (lò nung gạch liên tục kiểu đứng hiệu suất cao) giúp nâng cao chất lượng gạch, hạn chế ô nhiễm môi trường, được ứng dụng rộng rãi ở Hải Dương, Hưng Yên, Đắk Lắk, An Giang...; công nghệ biogas xử lý chất thải chăn nuôi làm khí đốt rẻ tiền, sử dụng năng lượng mặt trời trong chiếu sáng, đun nước nóng...; ứng dụng vật liệu mới composit làm vỏ tàu thuyền, hệ thống lồng bè nuôi cá, lu chứa nước ở Tiền Giang.
Ngoài việc thúc đẩy ứng dụng tiến bộ KH&CN, các trung tâm đã khai thác tốt hoạt động tư vấn dịch vụ chuyển giao công nghệ. Từ 2004 – 2009, các trung tâm đã thực hiện hơn 500 hợp đồng chuyển giao công nghệ, gồm: Tư vấn đánh giá tác động môi trường; thẩm định công nghệ; kiểm toán năng lượng; tư vấn, thiết kế, xây dựng, quy hoạch nhà máy (thành phố Hồ Chí Minh); tư vấn về xây dựng hệ thống quản lý chất lượng cho các cơ quan quản lý Nhà nước và doanh nghiệp theo tiêu chuẩn ISO 9001:2000; thực hiện dịch vụ phân tích thử nghiệm hoá lý, sinh học, kiểm định phương tiện đo lường.... Các trung tâm đã tổ chức sản xuất, cung cấp cây giống chất lượng cao, sạch bệnh bằng công nghệ mô hom và nuôi cấy mô; sản xuất chế phẩm sinh học cung cấp cho cơ sở sản xuất phân bón hữu cơ sinh học, xử lý môi trường chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản; sản xuất các thiết bị chế biến thức ăn trong nông nghiệp và thuỷ sản; các loại thuốc thử xác định nhanh các loại độc tố trong thực phẩm; thuốc thử hàn the (borat), muối diêm cung cấp cho các cơ quan quản lý ngành…
Trung tâm còn là đầu mối quan trọng trong việc tham gia thực hiện xây dựng mô hình ứng dụng và chuyển giao KH&CN phục vụ phát triển kinh tế - xã hội nông thôn và miền núi; Chương trình phát triển tài sản trí tuệ doanh nghiệp….
Cần đầu tư nâng cao năng lực ứng dụng và chuyển giao KH&CN
Đến nay, đa số các trung tâm vẫn trong giai đoạn đầu tư hoàn thiện cơ sở vật chất tạo tiền đề cho các bước chuyển đổi hoạt động nhằm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ nghiên cứu - chuyển giao - ứng dụng KH&CN ngày một tốt hơn, đồng thời tạo ra nguồn thu cho đơn vị, đảm bảo “tự chủ” về kinh phí theo Nghị định 115/2005/NĐ-CP của Chính phủ.
Ông Tạ Việt Dũng - Cục phó Cục Ứng dụng và Phát triển công nghệ - cho hay: Mặc dù có vị trí, vai trò quan trọng trong hoạt động ứng dụng và chuyển giao KH&CN ở địa phương, nhưng các trung tâm vẫn còn gặp nhiều khó khăn do chưa được đầu tư một cách đồng bộ để thực hiện yêu cầu, nhiệm vụ. Chẳng hạn như: Cơ sở hạ tầng còn hạn chế; thiếu trang thiết bị, hoặc thiết bị lạc hậu, không đồng bộ. Các trung tâm còn thiếu các nguồn lực để triển khai thực hiện các đề tài/dự án có tính ứng dụng cao vào thực tiễn, thí điểm chuyển giao công nghệ; việc triển khai thực hiện ứng dụng và chuyển giao công nghệ ở vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Ngoài ra, nguồn nhân lực của các trung tâm còn thiếu và yếu. Nguồn đầu tư tài chính cho trung tâm thiếu hoặc không ổn định. Nguồn vốn của các trung tâm chủ yếu dựa một phần vào kinh phí chi thường xuyên từ nguồn kinh phí sự nghiệp khoa học và kinh phí cho các nhiệm vụ KH&CN...
Chia sẻ về khó khăn hiện nay của Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN tỉnh Nghệ An, ông Phạm Hồng Hải - Giám đốc Trung tâm - cho biết: Hiện nay một số nhiệm vụ KH&CN còn mang tính nghiên cứu cơ bản quá cao, chưa phù hợp với dự án ứng dụng và phát triển KH&CN tại địa phương. Vì vậy, còn gặp khó khăn trong vấn đề chủ động tìm kiếm các tiến bộ khoa học, các công nghệ phù hợp. Về công tác tư vấn chuyển giao thông qua các hợp đồng dịch vụ, Trung tâm còn thụ động trong việc tìm kiếm đối tác, chưa nhạy bén trong vấn đề tìm kiếm thị trường. Việc tiếp cận các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới còn chưa được thường xuyên do nguồn kinh phí của đơn vị còn hạn chế.
Ông Trần Đức Đạt - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng và Dịch vụ Khoa học kỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh - cho rằng: Trung tâm gặp khó khăn về vốn cho các kế hoạch đầu tư phát triển, nhất là các dự án hợp tác quốc tế. Trước 2008, Trung tâm tập trung chủ yếu vào mảng dịch vụ nên quan tâm không đầy đủ việc xây dựng đội ngũ chuyên môn, dẫn đến hiện tại thiếu nguồn nhân lực để triển khai các đề tài và dự án lớn. Từ năm 2009, Trung tâm đã định hướng lại hoạt động và lấy nghiên cứu khoa học làm nền tảng cho sự phát triển các dịch vụ nên cũng đã củng cố và thu hút nguồn nhân lực mới về Trung tâm. Nhất là các lĩnh vực khoa học trong các chương trình trọng điểm của thành phố như robot, tự động hoá dây chuyền sản xuất. Tuy nhiên, cơ sở vật chất còn nhiều hạn chế nên cần tăng cường và hỗ trợ của Sở KH&CN, thành phố và Bộ KH&CN.
Ông Tạ Việt Dũng cho biết, các trung tâm cần chủ động xây dựng các đề án nhằm nâng cao năng lực hoạt động đáp ứng yêu cầu đưa trung tâm trở thành đầu mối ứng dụng tiến bộ KH&CN vào sản xuất và đời sống của địa phương, có đủ năng lực tư vấn, hỗ trợ chuyển giao công nghệ trên địa bàn. Các sở KH&CN giao trung tâm một số nhiệm vụ KH&CN tập trung vào hoàn thiện công nghệ, ứng dụng và triển khai thử nghiệm phù hợp với năng lực của trung tâm. Xây dựng các chương trình KH&CN của địa phương trình UBND tỉnh phê duyệt, tạo điều kiện để các trung tâm xây dựng và thực hiện các nhiệm vụ KH&CN có trọng tâm, theo định hướng của địa phương.
Cục Ứng dụng và Phát triển Công nghệ cần kịp thời nắm bắt và tìm các biện pháp tháo gỡ, đề xuất các cơ quan quản lý ở trung ương và địa phương ban hành các cơ chế, chính sách phù hợp với thực tế, tạo môi trường thuận lợi thúc đẩy hoạt động ứng dụng và phát triển công nghệ. Cục Ứng dụng và Phát triển Công nghệ làm đầu mối phối hợp với các bộ, ngành đề xuất, xây dựng các chương trình KH&CN có mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp, hộ sản xuất đổi mới công nghệ, ứng dụng tiến bộ KH&CN vào sản xuất, trong đó xác định các trung tâm đóng vai trò nòng cốt trong công tác tổ chức triển khai tại địa phương....
Mai Chi
