Đổi mới công nghệ với phát triển kinh tế

Bộ Khoa học và Công nghệ đã xác định mục tiêu phấn đấu bảo đảm tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị giai đoạn 2011-2015 đạt 10-15% và giai đoạn 2016-2020 đạt 20%. Mục tiêu này đã được thể hiện trong Nghị quyết số 20 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế và Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ Việt Nam giai đoạn 2011-2020.

Mục tiêu tổng quát của Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ (KH&CN) giai đoạn 2011-2020 là phát triển đồng bộ khoa học xã hội và nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ. KH&CN là động lực then chốt đưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Đến năm 2020 một số lĩnh vực đạt trình độ khu vực và thế giới. 

Nhờ đổi mới công nghệ, chất lượng sản phẩm được nâng lên đồng nghĩa với việc doanh nghiệp sẽ tạo được ưu thế bền vững trên thị trường góp phần vào phát triển của ngành, địa phương và quốc gia.

Trong Chiến lược phát triển KH&CN giai đoạn 2011-2020 đã đưa ra 12 chỉ tiêu cụ thể gồm: Giá trị sản phẩm công nghệ cao và sản phẩm ứng dụng công nghệ cao; tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị; giá trị giao dịch của thị trường KH&CN; số lượng công bố quốc tế; số lượng sáng chế đăng ký bảo hộ; tổng đầu tư xã hội cho KH&CN; đầu tư từ ngân sách nhà nước cho KH&CN; số cán bộ nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ/vạn dân; số kỹ sư đào tạo và sát hạch đạt chuẩn quốc tế; số doanh nghiệp KH&CN; số cơ sở ươm tạo công nghệ cao, ươm tạo doanh nghiệp KH&CN; số nghiên cứu cơ bản và ứng dụng đạt trình độ khu vực và thế giới.

TS. Tạ Doãn Trịnh, Viện Chiến lược và Chính sách KH&CN khẳng định, mức độ đổi mới công nghệ là thước đo tác động của KH&CN đối với phát triển kinh tế, là chỉ số đo nỗ lực đầu vào của quá trình sản xuất, kinh doanh.

Đồng quan điểm này, TS. Phạm Đình Thúy, Vụ trưởng Vụ Thống kê Công nghiệp, Tổng cục Thống kê nhấn mạnh, đổi mới công nghệ là yếu tố then chốt, quyết định đến năng suất, chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế và các doanh nghiệp.

Tính toán tốc độ đổi mới công nghệ

Nói về hiện trạng các phương pháp tính toán, TS. Tạ Doãn Trịnh cho biết, trong Chiến lược phát triển KH&CN giai đoạn 2011-2020, 9 chỉ tiêu đã có phương pháp, tiêu chí xác định và đã có hoặc đang tập hợp số liệu để tính toán, 3 chỉ tiêu đang xây dựng phương pháp, tiêu chí xác định. 

Theo TS. Tạ Doãn Trịnh khó khăn thách thức đặt ra đối với phương pháp xác định là đa số đòi hỏi phải có đề án nghiên cứu về cách thức xây dựng tiêu chí xác định, cách thức xử lý số liệu, tổ chức họp lấy ý kiến chuyên gia và phổ biến thực hiện. Hơn nữa, số liệu thống kê gốc không sẵn có. Nhiều đơn vị chủ trì tính toán gặp khó khăn khi phối hợp, đặt hàng với đơn vị bên ngoài để tiếp cận nguồn số liệu, bóc tách các số liệu thứ cấp.  

Về phương án tính tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị ở Việt Nam, ông Tạ Việt Dũng, Cục trưởng Cục Ứng dụng và Phát triển công nghệ cho biết, yêu cầu đặt ra là phải tính được tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị quốc gia giai đoạn 2011-2015. Hướng dẫn sơ bộ cho các địa phương tính toán. Tiếp theo đến giai đoạn 2016-2020 sẽ tiếp tục hoàn chỉnh số liệu và tính toán đầy đủ và chính xác hơn. 

Trên thực tế đã có số liệu điều tra về nghiên cứu – thống kê năm 2012 và 2014; số liệu điều tra quốc gia liên quan của Tổng cục Thống kê tương đối đầy đủ (nhập khẩu thiết bị, giá trị sản phẩm công nghệ cao trong ngành công nghiệp,…). Hoạt động điều tra theo khuyến nghị của OECD chưa được thực hiện đầy đủ và thường xuyên nên không thể sử dụng cho giai đoạn 2011-2015. Đến nay cũng không có một khái niệm chính xác về tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị. 

EU có đưa ra khái niệm về tỷ lệ tăng trưởng đổi mới (Innovation Growth rate). Đề xuất kế thừa từ khái niệm của EU, ông Tạ Việt Dũng cho biết: “Tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị là tốc độ/tỷ lệ tăng trưởng đổi mới công nghệ, thiết bị bình quân theo chu kỳ năm xác định”. Đây là phương pháp tính toán áp dụng hệ phương pháp của EU về đo lường tăng trưởng đổi mới. Công thức tính này sẽ dựa trên số liệu của từng năm và căn cứ vào 13 chỉ tiêu cụ thể áp dụng cho các bộ, ngành Trung ương (6 chỉ tiêu đầu vào, 7 chỉ tiêu đầu ra, trong đó 7/13 chỉ tiêu trùng với chỉ tiêu của EU). Tuy nhiên, đối với địa phương, chỉ cần áp dụng chín trong tổng số 13 chỉ tiêu đó. Với cách tính này, tốc độ tăng trưởng đổi mới công nghệ, thiết bị bình quân ở Việt Nam trong giai đoạn 2011-2014 là 10,68%. 

PGS.TS. Tăng Văn Khiên, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học thống kê Việt Nam cho rằng cần phải xem xét trọng số của từng chỉ tiêu thay vì đánh giá các thành phần trong mỗi chỉ tiêu như nhau. 

Có ý kiến cho rằng nên cân nhắc số liệu nhập khẩu thiết bị công nghệ cũ trong chỉ tiêu tỷ lệ % chi nhập khẩu máy móc, thiết bị so với GDP. 

TS. Phạm Đình Thúy đưa ra đề xuất trong giai đoạn 2016-2020 bổ sung tính thêm các chỉ tiêu về đổi mới công nghệ, thiết bị tập trung vào các lĩnh vực: thực trạng và quy trình sản xuất sản phẩm, dịch vụ mới, kết quả doanh thu, lợi nhuận, gia trị gia tăng, thu hút lao động… và đóng góp của sản phẩm, dịch vụ mới cho nền kinh tế. 

Để có được nguồn thông tin đầy đủ, chất lượng phục vụ cho tính và công bố hệ thống chỉ tiêu đổi mới công nghệ, thiết bị giai đoạn 2010-2015 và 2016-2020 cần tổ chức đánh giá thực trạng, chất lượng nguồn thông tin đầu vào hiện nay và tương lai. Trên cơ sở đó lập kế hoạch tổ chức cập nhật, hoàn chỉnh cơ sở dữ liệu sẵn có, tổ chức các cuộc điều tra mới để thu thập đủ thông tin cần thiết.

Bài, ảnh: Lê Hà