Chuẩn bị kỹ lưỡng

- PV: Trước hết, xin chúc mừng Giáo sư và tập thể Bệnh viện Quân y 103, Học viện Quân y đã phối hợp cùng một số bệnh viện trong nước và chuyên gia Nhật Bản thực hiện thành công ca ghép phổi đầu tiên tại Việt Nam. Ông có thể chia sẻ về quá trình chuẩn bị cho ca ghép cũng như những khó khăn của ekip trong quá trình thực hiện? 

- GS.TS. Đỗ Quyết: Để thành công, bao giờ chúng ta cũng nói đến mấy vấn đề. Đầu tiên là con người, chúng tôi đã chuẩn bị, chọn và bồi dưỡng ngoại ngữ cho đội ngũ cán bộ thật tốt để họ có thể tiếp cận với các chuyên gia nước ngoài; bồi dưỡng, học tập kiến thức chuyên ngành để có nền tảng, cả về lý thuyết và thực hành; hợp tác, trao đổi với chuyên gia, tiếp cận theo con đường thực nghiệm;… Đây là đề tài cấp Nhà nước, có một phần thực nghiệm nên chúng tôi đang song song triển khai phần thực nghiệm.

Thứ hai là cơ sở vật chất. Hiện Bệnh viện 103 đang trong quá trình sửa chữa. Chúng tôi phải di chuyển sang Viện Bỏng Quốc gia Lê Hữu Trác. Chúng tôi đã báo cáo với lãnh đạo Bộ Quốc phòng và có phương án trang bị thêm, sửa sang lại để có phòng ốc đảm bảo tuyệt đối về vô trùng, đáp ứng các điều kiện khác của việc phẫu thuật. 

Thứ 3 là việc chọn lựa các bệnh nhân cho phù hợp. Chúng tôi đã phối hợp với rất nhiều bệnh viện, sàng lọc, tuyển chọn các bệnh nhân. Cũng có những trường hợp rất khó là chính người bệnh không đồng ý cho ghép, hoặc khi người bệnh, gia đình người bệnh đồng ý cho ghép và có những người cho nhưng lại không phù hợp về miễn dịch,... Có thể nói, việc vận động để có được người hiến tạng rất khó khăn. Chúng tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ của các đồng chí lãnh đạo tỉnh, huyện nơi gia đình cháu Ly Chương Bình sinh sống (huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang – PV) trong việc phối hợp vận động, tuyên truyền, động viên và gia đình đã đồng ý. 

Sau đó, chúng tôi chuẩn bị tất cả các yếu tố bệnh lý, xét nghiệm, sàng lọc, hội chẩn với các chuyên gia, có phương án điều trị, chăm sóc. Và đến ngày 21/2 đã tiến hành phẫu thuật. 

Có thể nói, nếu chúng ta không quyết tâm, không có sự đoàn kết cùng nỗ lực đi theo một hướng, chúng ta sẽ không thể làm được. Và nếu không có sự giúp đỡ của các cơ quan ban ngành, các bệnh viện bạn thì cũng rất khó thành công. 

- Thưa ông, như ông chia sẻ thì ca phẫu thuật đã được HVQY chuẩn bị rất kỹ lưỡng. Vậy, ông cho biết về những điểm khó trong ca ghép này là gì? 

- GS.TS. Đỗ Quyết: Có thể nói ca ghép này có nhiều điểm khó. Ghép phổi được đánh giá là một trong những cuộc ghép rất khó. Bởi không giống như những tạng khác, đây là cơ quan hô hấp cung cấp ôxy cho cơ thể, hít thở với không khí bên ngoài. Tất cả vật lạ, không khí thay đổi hay vi trùng đều ảnh hưởng ngay đến phổi. Vì thế, các bác sĩ phải lựa chọn, đánh giá tình trạng phổi của người cho với tình trạng phổi, sức khỏe tổng thể của người nhận. Một trong những điểm rất khó của các ca ghép phổi để thành công đó là đánh giá được phổi mang cho để ghép cho người nhận tình trạng thế nào. Nếu là phổi đang nhiễm khuẩn sẽ rất khó. 

Thứ 2, nếu mang phổi đã bị tổn thương vào ghép thì sau đó chúng ta phải dùng rất nhiều thuốc, đặc biệt là thuốc chống thải ghép để ức chế miễn dịch. Lúc đó, nguy cơ nhiễm trùng và các nguy cơ khác dễ xảy ra, việc chăm sóc phổi để cung cấp đủ chức năng cho cơ thể rất khó. Mà khi phổi ghép vào không cung cấp đủ chức năng, đủ ôxy, nhiều vấn đề khác sẽ rối loạn. Như thế cuộc mổ sẽ không thành công. 

Nền tảng vững chắc

- Để thực hiện thành công ca ghép phổi, HVQY đã có nền tảng từ những ca ghép tạng trước đó. Ông có thể cho biết rõ hơn về điều này cũng như về ca ghép lần này? 

- GS.TS. Đỗ Quyết: Từ những năm 1961, HVQY đã bắt đầu có những manh nha và khởi động đầu tiên về ghép tạng. Khi đó bắt đầu thực hiện các thí nghiệm ghép tạng trên động vật thực nghiệm. Sau đó trong chiến trường, Viện Bỏng quốc gia Lê Hữu Trác (HVQY) đã thực hiện ghép da, thay da cho những bệnh nhân bị bỏng nặng. Tiếp đó là sự nghiên cứu, phát triển không ngưng nghỉ và rất quyết liệt của các thầy, thế hệ đi trước. Đến năm 1992, Bệnh viện Quân y 103 (HVQY) đã lần đầu tiên ghép thận thành công từ người cho sống. Ngày 31/01/2004 ca ghép gan đầu tiên của Việt Nam, ngày 17/6/2010 ca ghép tim từ người cho chết não đầu tiên của Việt Nam đã được tiến hành thành công tại HVQY. Và ngày 01/3/2014 ca ghép đa tạng (ghép đồng thời cả tụy và thận) đầu tiên của Việt Nam cũng được tiến hành thành công tại HVQY. Đây đều là những kết quả của các nhiệm vụ KH&CN, là cột mốc để đánh dấu chặng đường phát triển của HVQY về vấn đề KH&CN. 

Các bác sĩ Bệnh viện Quân y 103 – HVQY và chuyên gia đang thực hiện ca ghép phổi (Ảnh: HVQY cung cấp)

Thực hiện ca ghép phổi lần này, chúng tôi đã chuẩn bị kỹ trên nền tảng rất vững, đó là kỹ thuật ghép tạng của Việt Nam trong đó có HVQY. Tiếp theo đó, cử người đi học và hợp tác với các nước quốc tế, đặc biệt là Nhật Bản.

Chúng tôi đã cử rất nhiều đoàn đi, trao đổi về học thuật, kỹ thuật. Kết quả của sự trao đổi đó là sự hợp tác rất chặt chẽ không chỉ trong việc tìm, vận động bệnh nhân mà trong ca phẫu thuật chúng tôi đã phối hợp rất chặt chẽ. 

Khi tuyển chọn có rất nhiều bệnh nhân, có bệnh nhân chỉ còn một phổi, có bệnh nhân xơ phổi rất nặng, các bệnh nhân đều có chỉ định ghép phổi. Chúng tôi quyết định chọn bệnh nhân Ly Chương Bình. Với sự hội chẩn của các chuyên gia đầu ngành về hô hấp trong và ngoài nước, chúng tôi chẩn đoán cháu bị giãn phế quản bẩm sinh lan tỏa 2 phổi, đã biến chứng suy hô hấp, tâm phế mạn, suy dinh dưỡng độ III, có chỉ định tuyệt đối để ghép phổi.

Chúng ta tưởng tượng phổi của cháu bé như chùm nho, chùm nho đó là những nang chứa nước, cháu bị nhiễm trùng thường xuyên và từ 2 tháng tuổi cháu đã có biểu hiện lâm sàng là khò khè, khó thở, mỗi khi khóc to là người tím tái. Vì thế, chúng tôi phải thay cả 2 lá phổi. Cháu được cắt bỏ toàn bộ 2 lá phổi, sau đó lấy một thùy phổi từ bố và một thùy từ bác ruột để ghép. Rất may, với ca này người bố và bác ruột đã sẵn sàng cho cháu một phần phổi. Ngay sau mổ, 2 người cho đã được rút ống nội khí quản và phổi đã nở ra hoàn toàn. Các chỉ số với cháu bé ngày hôm nay tốt hơn ngày hôm qua.

Ca ghép phổi đầu tiên thành công đã đánh dấu việc Việt Nam chúng ta đã làm được. Tôi luôn luôn mong muốn các bệnh viện chúng ta cùng làm, cùng trao đổi với nhau. Nếu có sự hợp tác với nhau thì thành công sẽ đến. 

- Khi nào bệnh nhân được chỉ định ghép phổi, thưa ông? 

- GS.TS. Đỗ Quyết: Hiện nay có rất nhiều bệnh có chỉ định ghép phổi. Hiện có nhiều người mắc các bệnh bẩm sinh hay bị tăng áp lực ở mạch phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, bệnh phổi kẽ (bệnh lý của bệnh nghề nghiệp, do virus, nấm,…),… Trong đó, tỉ lệ mắc bệnh phổi kẽ đang tăng cao ở Việt Nam. 

Trong những trường hợp này, khi các biện pháp can thiệp khác không thể đảm bảo chức năng cho phổi hoạt động để cung cấp ôxy cho cơ thể, lúc đó mới chỉ định là ghép hoặc thay phổi cho bệnh nhân.

- Trong ca ghép có tới 2 người cho phổi, vậy tình trạng phổi của người cho có bị ảnh hưởng gì không, thưa ông? 

- GS.TS. Đỗ Quyết: Phổi có chức năng giãn nở. Bên phổi phải có 3 thùy, phổi trái có 2 thùy. Chúng ta có thể bên trái cắt hẳn một thùy, hoặc bên phải cắt cả thùy dưới lẫn thùy giữa. Ví dụ như thế thì chỉ cần một thùy thôi phổi vẫn có thể giãn nở ra để chiếm đầy khoang đó ngay lập tức. Bản thân thể tích phổi có thể giãn ra ngay để có thể thực hiện nhiệm vụ chức năng của nó. Chưa kể đến một số phương pháp đang được áp dụng điều trị hiện nay. 

Vì thế, rất cần những người hiến phổi, đó là những nguồn cho lành mạnh và họ có thể phục hồi được bình thường. 

- Vâng, xin trân trọng cảm ơn Ông! 

Hạnh Nguyên (lược ghi)