Phiên họp thường niên lần thứ 68 của Đại hội đồng IAEA được tổ chức tại Trung tâm Quốc tế Vienna (VIC) ở Vienna, Áo -  nơi các quan chức cấp cao và đại diện đến từ 178 quốc gia thành viên IAEA chia sẻ và trao đổi thông tin liên quan đến vai trò phát triển khoa học, công nghệ và thúc đẩy ứng dụng hạt nhân; vấn đề bảo đảm an toàn và an ninh hạt nhân; nâng cao hiệu quả của các hoạt động thanh sát hạt nhân... 

Tại Lễ khai mạc Hội nghị toàn thể ngày 16/9/2024, Tổng Giám đốc IAEA Rafael Mariano Grossi đã nhấn mạnh những ưu tiên hàng đầu của IAEA. Ông cho biết, IAEA tập trung vào việc củng cố và ngăn chặn sự suy thoái của cơ chế không phổ biến vũ khí hạt nhân, cơ chế này đã góp phần duy trì hòa bình và an ninh toàn cầu suốt hơn nửa thế kỷ. Bên cạnh đó, IAEA cũng giải quyết các mối đe dọa ngày càng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu và những bất công kéo dài liên quan đến nghèo đói và bệnh tật.

Ông Rafael Mariano Grossi, Tổng Giám đốc IAEA phát biểu tại Phiên toàn thể.

Phát biểu tại Phiên toàn thể, Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định chúc mừng ông Sang Wook Ham được bầu làm Chủ tịch Đại hội đồng lần thứ 68 của IAEA và đánh giá cao những nỗ lực và thành tựu của IAEA trong việc thúc đẩy năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình. Thứ trưởng khẳng định cam kết của Việt Nam đối với việc ứng dụng công nghệ hạt nhân vì sự phát triển bền vững và giải quyết các thách thức toàn cầu thông qua các sáng kiến của IAEA, như dự án ZODIAC (kiểm soát bệnh truyền nhiễm lây từ động vật sang người, NUTEC Plastic (quan trắc và giảm thiểu vi nhựa trong đại dương), Atoms4Food (tăng cường sản xuất lương thực và an toàn thực phẩm) và Rays of Hope (kiểm soát và giảm thiểu ung thư). Sự hỗ trợ của IAEA đối với Dự án lò phản ứng nghiên cứu mới của Việt Nam và ứng dụng năng lượng hạt nhân trong các lĩnh vực như y tế, nông nghiệp, công nghiệp, và bảo vệ môi trường là vô cùng quan trọng. IAEA hỗ trợ Việt Nam trong an ninh hạt nhân, bao gồm lắp đặt hệ thống giám sát bức xạ và phát triển các hoạt động phòng ngừa liên quan đến vật liệu hạt nhân. Việt Nam hiện vận hành lò phản ứng nghiên cứu tại Đà Lạt và đang xây dựng Trung tâm Nghiên cứu khoa học công nghệ hạt nhân với lò phản ứng nghiên cứu mới, củng cố cam kết của Việt Nam đối với việc ứng dụng năng lượng hạt nhân cho phát triển kinh tế - xã hội. Việt Nam đánh giá cao sự hỗ trợ của IAEA thông qua các dự án hợp tác kỹ thuật thúc đẩy Chương trình Phát triển an toàn Lò phản ứng. Việt Nam mong muốn nhận được sự hợp tác chặt chẽ hơn nữa với IAEA trong việc tư vấn, phát triển nguồn nhân lực và nhiều lĩnh vực khác để đảm bảo thành công của dự án. 

Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định đọc Bài phát biểu Quốc gia tại Phiên toàn thể của Khóa họp lần thứ 68 Đại hội đồng IAEA.

Quang cảnh Phiên toàn thể Hội nghị.

Cũng trong khuôn khổ Khóa họp, ngày 17/9/2024, Thứ trưởng Lê Xuân Định đã có buổi làm việc với bà Lydie Evrard, Phó Tổng giám đốc IAEA kiêm Trưởng ban An toàn và An ninh hạt nhân. Thứ trưởng bày tỏ lời cảm ơn tới IAEA nói chung và tới bà Lydie Evrard với cương vị Phó Tổng Giám đốc IAEA đã tích cực ủng hộ, hỗ trợ cho Việt Nam nhiều năm qua trong tăng cường năng lực kỹ thuật của quốc gia nhằm thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử bảo đảm an toàn, an ninh và vì mục đích hòa bình. 

Trao đổi với bà Lydie Evrard, Thứ trưởng nhấn mạnh, IAEA là đối tác đặc biệt quan trọng của Việt Nam, bày tỏ vui mừng nhận thấy quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và IAEA ngày càng phát triển và hiệu quả. Thông qua khuôn khổ Khung chương trình quốc gia (CPF), IAEA đã tích cực hỗ trợ Việt Nam thông qua các dự án hợp tác kỹ thuật đối với dự án xây dựng lò phản ứng nghiên cứu mới và đẩy mạnh ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế, nông nghiệp, công nghiệp, bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên nước, ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo đảm an toàn, an ninh. 

Thứ trưởng cho biết, hiện nay Bộ KH&CN đang tích cực triển khai dự án Trung tâm Nghiên cứu khoa học công nghệ hạt nhân, với lò phản ứng nghiên cứu công suất 10MW đặt tại tỉnh Đồng Nai. Đây là dự án quan trọng, dự kiến sẽ thúc đẩy sự phát triển của ngành năng lượng nguyên tử và ứng dụng bức xạ ở Việt Nam trong nhiều năm tới. Việt Nam đề nghị IAEA phối hợp hỗ trợ trong việc thẩm định thiết kế cơ sở của lò phản ứng và các báo cáo phân tích an toàn liên quan đến địa điểm và FS của dự án.

Bên cạnh đó, Bộ KH&CN đang được giao nhiệm vụ sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử. Những điều chỉnh và bổ sung sẽ tập trung vào cập nhật các chính sách và quy định liên quan đến việc nội luật hóa các điều ước quốc tế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, an toàn, an ninh và thanh sát hạt nhân mà Việt Nam đã ký kết. Đồng thời, Bộ KH&CN cũng đề nghị IAEA tiếp tục hỗ trợ tích cực cho Việt Nam trong việc thực hiện các nhiệm vụ chiến lược theo “Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050” sau khi được phê duyệt.

Trong lĩnh vực an ninh hạt nhân, Việt Nam trân trọng sự trợ giúp của IAEA nhiều năm qua đã góp phần quan trọng trong tăng cường năng lực và hoàn thiện thể chế quốc gia về an ninh hạt nhân. Hỗ trợ này bao gồm việc lắp đặt hệ thống Cổng giám sát phóng xạ (RPM) tại các sân bay quốc tế và việc thực hiện Phái đoàn Đánh giá an ninh hạt nhân quốc tế (INSServ) tại Việt Nam (tháng 3/2023), rà soát cập nhật bản Kế hoạch an ninh hạt nhân bền vững tích hợp (INSSP) (tháng 11/2024), đã giúp xác định các nhu cầu cụ thể và các hoạt động trong tương lai để hỗ trợ việc phát hiện, ngăn chặn và ứng phó với các hành vi trái phép liên quan đến các vật liệu nằm ngoài kiểm soát pháp quy (MORC). Việt Nam đề nghị IAEA tiếp tục hỗ trợ triển khai Kế hoạch hành động thực hiện INSSP giai đoạn 2024-2027 và cam kết tiếp tục phối hợp với Ban Thanh sát hạt nhân IAEA tiến hành các hoạt động thanh sát hạt nhân trong khuôn khổ Hiệp định thanh sát hạt nhân toàn diện (CSA) và Nghị định thư bổ sung (AP).

Thứ trưởng đề nghị IAEA tiếp tục hỗ trợ Việt Nam trong khai thác phương pháp luận và các công cụ của Dự án quốc tế về đổi mới các lò phản ứng hạt nhân và các chu trình nhiên liệu (INPRO) cho nghiên cứu đề xuất kế hoạch sử dụng bền vững năng lượng hạt nhân.

Phó Tổng Giám đốc Lydie Evrard chia sẻ các ý kiến của Thứ trưởng, khẳng định IAEA luôn sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong hoạt động phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử, bảo đảm an toàn và an ninh, đặc biệt đối với các nhiệm vụ trọng tâm mà Việt Nam đang triển khai, đồng thời bà cũng giao các đơn vị liên quan của IAEA trực tiếp làm việc với Việt Nam để triển khai các nhiệm vụ đã có trong kế hoạch.

Đoàn Việt Nam chụp ảnh lưu niệm với Phó Tổng Giám đốc IAEA Lydie Evrard và cán bộ của IAEA.

Bên lề Khóa họp, Thứ trưởng Lê Xuân Định và Đoàn Việt Nam đã tham gia cuộc họp về hợp tác ba bên Việt Nam - IAEA - Lào/Cam-pu-chia. Ông Gashaw Wolde, Trưởng Ban Hợp tác kỹ thuật Châu Á - Thái Bình Dương 1 đã đánh giá cao nỗ lực của các bên trong triển khai thỏa thuận và các kết quả tích cực đạt được trong thời gian qua. Với vai trò là đầu mối quốc gia trong quản lý và thúc đẩy phát triển ứng dụng năng lượng phục vụ các ngành công nghiệp, nông nghiệp, y tế, giáo dục và đào tạo, trong thời gian qua, Bộ KH&CN đã phối hợp với IAEA triển khai nhiều dự án hợp tác kỹ thuật quốc gia. Năm 2024, Việt Nam đã và đang chuẩn bị đón 14 đoàn cán bộ của Lào và Campuchia sang tham quan kỹ thuật, thực tập với khoảng 40 lượt cán bộ. Việc mở rộng phạm vi hợp tác cho thấy sự quan tâm của các cơ quan liên quan từ cả ba nước nhằm thúc đẩy cơ chế hợp tác này. Trong khuôn khổ hợp tác ba bên Việt Nam khẳng định luôn sẵn sàng hỗ trợ hai quốc gia Lào và Campuchia phát triển cơ sở hạ tầng ứng dụng năng lượng nguyên tử trong giai đoạn tới thông qua các hoạt động đào tạo nhân lực, chuyển giao công nghệ. 

Đoàn Việt Nam tham gia cuộc họp về hợp tác ba bên Việt Nam - IAEA - Lào/Cam-pu-chia.

PV