Bộ trưởng Bộ Khoa học Nguyễn Quân đã chia sẻ với phóng viên Vietnam+ về vấn đề này.

- Thưa Bộ trưởng, xin ông cho biết vài nét về V-KIST?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Năm 2012, Thủ tướng Chính phủ có chuyến thăm chính thức Hàn Quốc. Hai bên đã thỏa thuận Hàn Quốc giúp Việt Nam xây dựng một viện theo mô hình của KIST Viện khoa học công nghệ Hàn Quốc-PV.

Phía bạn đã đồng ý hỗ trợ Việt Nam 35 triệu USD từ nguồn vốn ODA không hoàn lại. Vốn đối ứng của chúng ta cũng tương đương như vậy.

Bộ Khoa học và Công nghệ đã trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề án V-KIST, trong đó trọng tâm là giao cho Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng trình Quốc hội ban hành một đạo luật dành riêng cho những viện tương tự như viện V-KIST ở Việt Nam. 

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng sẽ phê duyệt mục tiêu định hướng chủ yếu của V-KIST để trong tương lai không xa nó sẽ trở thành một viện nghiên cứu có ảnh hưởng lớn ở Việt Nam cũng như đạt được trình độ quốc tế… Bộ Khoa học và Công nghệ cũng cũng đề xuất Thủ tướng Chính phủ phê duyệt giao cho các bộ ngành liên quan phối hợp trong quá trình xây dựng và tổ chức hoạt động của V-KIST.

Về lý do chọn KIST của Hàn Quốc. Thứ nhất, trình độ phát triển của Hàn Quốc so với Việt Nam không có khoảng cách quá lớn, Hàn Quốc cũng chỉ phát triển trong khoảng hơn 60 năm kể từ cuộc chiến tranh Triều Tiên. Thứ hai là hoàn cảnh văn hóa của hai nước có nhiều nét tương đồng và thứ ba là quan hệ giữa hai quốc gia đang trong giai đoạn đặc biệt tốt đẹp, là đối tác chiến lược.

Ngoài ra, mô hình của KIST rất phù hợp với các viện nghiên cứu của Việt Nam bởi vì chúng tôi đã theo dõi sự phát triển của viện KIST trong gần 50 năm qua.

- Đề án thành lập V-KIST đã đưa ra hàng loạt ưu đãi chưa từng có, Bộ trưởng có cho rằng như vậy là quá ưu ái hay không?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Nếu không có cơ chế đặc biệt ưu đãi, giao quyền tự chủ cao nhất cho tổ chức khoa học công nghệ thì chắc chắn các tổ chức này không thể phát triển tốt và thành công. 

Cách đây gần 10 năm, Bộ Khoa học và Công nghệ đã xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị định 115/2005/NĐ-CP về cơ chế tự chủ tự chịu trách nhiệm của các tổ chức khoa học công nghệ công lập với những cơ chế rất thông thoáng và ưu đãi. Tuy nhiên sau gần 10 năm thực hiện Nghị định 115 vẫn chưa thực sự đi vào cuộc sống bởi còn rất nhiều rào cản từ hệ thống cơ chế chính sách không đồng bộ cũng như tâm lý bao cấp vẫn còn nặng trong đội ngũ cán bộ quản lý của các tổ chức khoa học và công nghệ Việt Nam.

Đối với viện V-KIST, việc giao quyền tự chủ cao nhất và những chính sách ưu đãi cao nhất là cần thiết nhưng không phải là vấn đề quá quan trọng. Chúng tôi cho rằng, những chính sách này chỉ có tác dụng trong khoảng thời gian ban đầu. 

Theo quan điểm của Bộ Khoa học và Công nghệ, V-KIST chính là địa chỉ để thí điểm những cơ chế chính sách mới. Khi những cơ chế này phát huy tác dụng và V-KIST thành công, chúng tôi sẽ đề xuất với Quốc hội và Chính phủ biến những cơ chế đặc thù, cơ chế ưu đãi đặc biệt trở thành những cơ chế chung mang tính đại trà.

Nếu như thất bại, chúng ta cũng không thiệt hại nhiều bởi đó chỉ là thất bại của một viện nghiên cứu riêng lẻ cần phải rút kinh nghiệm.

Ảnh chỉ có tính minh họa. (Nguồn: Vietnam+)

Theo Bộ trưởng, V-KIST sẽ cần những yếu tố gì để thành công?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Ba yếu tố dẫn đến thành công của viện KIST Hàn Quốc đó là có Tổng thống Hàn Quốc đỡ đầu trực tiếp, có một đạo luật riêng và có một đội ngũ khoa học chủ yếu từ các quốc gia phát triển trở về. 

Với V-KIST Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý về nguyên tắc đỡ đầu cho viện thông qua chỉ đạo trực tiếp.

Về đạo luật riêng thì đến thời điểm này Quốc hội đã đồng ý về mặt nguyên tắc là có một đạo luật dưới dạng Nghị quyết của Quốc hội nhưng với phạm vi mở rộng hơn không chỉ cho V-KIST mà áp dụng cho các viện nghiên cứu cần có cơ chế chính sách đặc biệt.

Về đội ngũ các nhà khoa học, chúng tôi đã thông báo cho các cơ quan đại diện của Bộ ở nước ngoài tìm kiếm và thiết lập một cơ sở dữ liệu về các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài có những vị trí quan trọng, có những đóng góp cho nước sở tại; các nhà khoa học ở nước ngoài có thiện cảm và sẵn sàng đóng góp cho Việt Nam.

Khi V-KIST được thành lập chính thức, chúng tôi sẽ có thư mời họ giúp cho V-KIST trong thời gian đầu. Trong tương lai, có thể vai trò của các nhà khoa học trong nước sẽ được tăng cường và dần dần nhiều nhà khoa học giỏi trong nước sẽ tham gia vào hoạt động của viện V-KIST. Hy vọng trong tương lai tỷ lệ các nhà khoa học ở trong nước và các nhà khoa học ở nước ngoài làm việc ở V-KIST sẽ là 50-50.

- Xin cảm ơn Bộ trưởng! 

Theo lộ trình, đến 2015, V-KIST được thành lập và hoàn tất các công việc chuẩn bị về bộ máy tổ chức, nhân lực, khung pháp lý và định hướng triển khai các hoạt động của Viện trong giai đoạn đến năm 2017. 

Năm 2017, hoàn tất xây dựng cơ sở hạ tầng, các đợt khảo sát kinh tế - kỹ thuật quy mô lớn trong một số ngành, lĩnh vực then chốt theo định hướng ưu tiên quốc gia để xác định nhu cầu, phạm vi nghiên cứu. 

Đến 2020-2025, V-KIST trở thành viện nghiên cứu ứng dụng đẳng cấp quốc tế hàng đầu Việt Nam. Triển khai các hướng nghiên cứu thế mạnh của Viện trong lĩnh vực: cơ điện tử, công nghệ sinh học phục vụ nông nghiệp và y dược để phát triển các công nghệ nội địa thay thế nhập khẩu. Hình thành các doanh nghiệp khởi nguồn, khởi nghiệp; đào tạo và phát triển nguồn nhân lực công nghệ, kỹ thuật trình độ cao. 

Năm 2030, trở thành Viện nghiên cứu ứng dụng đẳng cấp quốc tế hàng đầu khu vực ASEAN và Đông Á.