Tránh xếp hàng ngang trong phân bổ kinh phí cho KH&CN

Tại hội nghị “Tiếp tục đổi mới cơ bản, toàn diện và đồng bộ cơ chế quản lý, hoạt động và tổ chức KH&CN”- hội nghị được xem như Hội nghị Diên hồng của ngành KH&CN đã được Bộ KH&CN tổ chức sáng 15/12, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân lấy dẫn chứng về rào cản cơ chế chính sách đối với hoạt động KH&CN đó là hiện nay công tác phân bổ ngân sách KH&CN vẫn mang tính bao cấp, chia theo tỷ lệ của năm trước mà không tính đến hiệu quả hoạt động, nhu cầu thực tế.

Toàn cảnh hội nghị “Tiếp tục đổi mới cơ bản, toàn diện và đồng bộ cơ chế quản lý, hoạt động và tổ chức KH&CN” do Bộ KH&CN tổ chức ngày 15/11.

Sự bất cập này cũng được chính các nhà quản lý, nhà khoa học đề cập trong hội nghị. GS.TS Nguyễn Đăng Vang, nguyên Phó chủ nhiệm ủy ban khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội kiến nghị, nguồn tiền đầu tư cho phát triển KH&CN phải đưa về chung một đầu mối quản lý duy nhất, cụ thể là đưa về dưới sự quản lý của Bộ KHCN. Tùy theo từng nhiệm vụ ưu tiên, cấp bách, lĩnh vực mũi nhọn mà Bộ KH&CN sẽ phân bổ phù hợp từ việc đầu tư cơ sở hạ tầng, đầu tư sự nghiệp nghiên cứu và mua sắm trang thiết bị đồng bộ. Còn ông Lương Văn Tự, nguyên thứ trưởng Bộ Thương mại (nay là Bộ Công thương) cũng cho rằng, Bộ KH&CN nên là đầu mối phân bổ kinh phí hoạt động KHCN nhưng cần phải trên tinh thần phân bổ đúng người, đúng việc, tránh cào bằng.

Một bất cập nữa, Luật Ngân sách quy định: “Đối với chi phí đầu tư phát triển việc lập kế hoạch dự toán phải căn cứ vào quy hoạch, chương trình, dự án đầu tư đã có quyết định của cấp có thẩm quyền”. Tuy nhiên, nhiều năm Bộ Tài chính áp đặt cứng nhắc quy định này đối với các nhiệm vụ KH&CN. Để đáp ứng yêu cầu này, việc đề xuất xây dựng các đề tài, dự án phải làm trước đó 15- 18 tháng. Việc áp đặt cứng nhắc cơ chế hành chính hoá cho hoạt động sáng tạo khoa học có tính đặc thù riêng là không phù hợp, gây ức chế cho giới khoa học. Một ý tưởng hay mọt vấn đề khoa học khi đã được nhận dạng cần phải giải quyết ngay nhưng phải đến hơn một năm sau mới có kinh phí thì có thể đã trở nên lạc hậu, không còn tính cấp thiết.

Về điều này, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân cho biết, nên rót tiền đầu tư KH&CN thông qua các Quỹ hoạt động KHCN bởi cơ chế điều hành, quản lý Quỹ sẽ năng động và linh hoạt hơn nhiều so với mô hình hành chính Nhà nước. Đây cũng là xu hướng của thế giới đang triển khai rất có hiệu quả.

Thí điểm chính sách trọng dụng cán bộ KH&CN

Mặc dù chúng ta đã có cơ chế tự chủ tự chịu trách nhiệm thông qua Nghị định 80 nhưng có thực tế, nhiều Viện nghiên cứu, nhất là các Viện lớn thuộc Nhà nước còn rất e ngại và không thích tách khỏi bầu sữa Ngân sách nhà nước.

Để gỡ vướng mắc này, ông Quân kiến nghị, sẽ kiến nghị Chính phủ công nhận danh hiệu Nhà khoa học Nhân dân, Ưu tú cho người làm KH&CN. Bên cạnh đó, thí điểm chính sách trọng dụng cán bộ KH&CN được giao nhiệm vụ quốc gia theo đơn đặt hàng của Nhà nước, tạo điều kiện thuận lợi cho chuyên gia, tri thức người Việt Nam ở nước ngoài tham gia hoạt động KH&CN ở Việt Nam như mức lương, nhà ở, giao quyền hạn, chế độ tự chủ tài chính…

Bà Nguyễn Xuân Thu, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT cho biết, để đổi mới toàn diện hoạt động KH&CN, cần phải có tư duy đột phá như khoán 10 trong nông nghiệp trước kia. Bà Thu thông báo, hiện Bộ NN&PTNT đã đề xuất Chính phủ cho thí điểm 8 Viện nghiên cứu của Bộ này hoạt động theo cơ chế tự chủ tự chịu trách nhiệm.

GS.TS Đỗ Năng Vịnh, Viện Di truyền Nông nghiệp đã thẳng thắn chỉ ra rằng, chừng nào chúng ta còn chưa nhận thức được các quy luật vận hành, các động lực cần có, các bài học lịch sử của phát triển KHCN quốc tế và trong nước, chừng đó chúng ta chưa thể đổi mới KH&CN một cách thực sự. GS Vịnh đã dẫn chứng, Trung Quốc đã trở thành cường quốc số một thế giới về khoa học cây gạo. Qua những gì quốc gia này làm, có thể nhận thấy, Trung Quốc đã đặt cây lúa thành sản phẩm chiến lược số 1 quốc gia.

Kết luận tại Hội nghị, Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân những kết quả đã đạt được sau 7 năm thực hiện Đề án chứng tỏ sự chuyển biến rất quan trọng, đúng hướng và là tiền đề cho giai đoạn tiếp theo.

Phó Thủ tướng đề nghị thời gian tới cần sắp xếp lại hệ thống các đơn vị nghiên cứu, đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao cho hợp lý, có chính sách phân loại cấu trúc các đơn vị nghiên cứu để tạo thành chuỗi nghiên cứu ứng dụng đồng bộ, thống nhất, trở thành nòng cốt của hệ thống đổi mới quốc gia. Bên cạnh đó cần có cơ chế đặt hàng các nhà khoa học và phải xuất phát từ nhu cầu thực tế của xã hội để tránh lãng phí.

Phó Thủ tướng giao Bộ KH&CN hoàn thiện Đề án “Tiếp tục đổi mới cơ bản, toàn diện và đồng bộ cơ chế quản lý, hoạt động và tổ chức KH&CN” trình Thường trực Chính phủ trước ngày 15/1/2012.

Liên Cơ