Những năm gần đây, Việt Nam đặc biệt đề cao vai trò của KH&CN trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì vậy ưu tiên mọi nguồn lực xã hội cho phát triển KHCN và đổi mới cơ chế hoạt động của hệ thống KHCN quốc gia. Theo đó, một số loại hình tổ chức KH&CN buộc phải chuyển sang hoạt động theo hình thức tự trang trải kinh phí hoặc doanh nghiệp KH&CN, theo tinh thần Nghị định số 115/2005/NĐ-CP quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KHCN công lập và Nghị định số 80/2007/NĐ-CP về doanh nghiệp KH&CN (hai Nghị định này được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 96/2010/NĐ-CP).

Theo báo cáo của Bộ KH&CN, trong 571 tổ chức KH&CN công lập của Nhà nước, hiện đã có 249 tổ chức chuyển đổi sang mô hình tự chủ, tự trang trải kinh phí hoạt động. Các tổ chức này được tự chủ hoàn toàn trong việc xác định, thực hiện các nhiệm vụ KHCN, ký hợp đồng, liên kết hợp tác thực hiện các nhiệm vụ và dịch vụ KHCN, được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh và được sử dụng con dấu cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh theo quy định...

Chính những chính sách tiến bộ này, đã đem lại nguồn “sinh khí mới” cho các tổ chức KH&CN. Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân: Việc chuyển đổi các tổ chức KH&CN đã làm tăng trách nhiệm, nâng cao tính chủ động, sáng tạo, tạo điều kiện gắn kết nghiên cứu khoa học với sản xuất, kinh doanh, đào tạo nhân lực... góp phần tăng tiềm lực KH&CN của đất nước.

Theo thống kê, nhiều tổ chức sau khi chuyển đổi có nguồn kinh phí từ các nhiệm vụ và dịch vụ KH&CN lớn hơn rất nhiều lần so với kinh phí hoạt động thường xuyên do Nhà nước cấp trước đây. Một số tổ chức như Viện Khoa học Vật liệu, Viện Công nghệ Sinh học, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I, Viện Cơ khí Năng lượng mỏ... có nguồn thu từ các nhiệm vụ KH&CN từ vài chục tới hàng trăm tỷ đồng.

Ông Nguyễn Đình Hiệp, Vụ trưởng Vụ KH&CN, Bộ Công Thương cũng cho biết, sau khi chuyển đổi mô hình hoạt động, doanh thu của phần lớn các viện đều tăng cao. Đặc biệt, một số viện như Viện Cơ khí năng lượng, Viện Máy và dụng cụ công nghiệp có doanh thu 500 tỷ đồng/năm. Trong đó, tỷ trọng doanh thu từ hoạt động tự chủ chiếm tới 90% tổng doanh thu.

Theo Viện Dầu khí Việt Nam - một trong số các đơn vị chuyển đổi thành công sang mô hình tự chủ, tự chịu trách nhiệm, sau khi hoạt động theo mô hình mới, số đề tài nghiên cứu và dịch vụ KH&CN của Viện đã tăng cả về số lượng và chất lượng, gắn chặt với thực tiễn sản xuất kinh doanh của ngành, được đối tác trong và ngoài nước đánh giá cao. Từ năm 2008 đến nay, viện đã triển khai hàng trăm đề tài, nhiệm vụ KH&CN, đem lại doanh thu hàng nghìn tỷ đồng...

Tuy nhiên, để thúc đẩy mạnh mẽ hơn các tổ chức KH&CN chuyển đổi sang cơ chế tự chủ và từ đó hình thành các doanh nghiệp KH&CN, nhiều chuyên gia trong lĩnh vực khoa học cho rằng cần tăng cường các điều kiện thuận lợi giúp các tổ chức thực hiện tự chủ thành công như miễn giảm thuế hoặc hưởng các ưu đãi về thuế, quyền quản lý nhân sự một cách chủ động và linh hoạt, quyền sử dụng đất để thế chấp vay vốn ngân hàng và liên doanh, liên kết thực hiện hoạt động sản xuất kinh doanh, gia tăng việc “đặt hàng” các đề tài nghiên cứu cho các tổ chức KH&CN và áp dụng khoán chi tới sản phẩm cuối cùng, giảm sự phức tạp trong các thủ tục thanh quyết toán các nhiệm vụ KH&CN.../.