Dự án trên thuộc chương trình đổi mới sáng tạo 4Innovation trong khuôn khổ hợp tác giữa Chính phủ Australia và Bộ Khoa học và Công nghệ: “Nâng cao sản xuất hải sâm giá trị cao thông qua công nghệ phân tử”.

“Loài sâu biển” quý hiếm ở Việt Nam và trên thế giới

Hải sâm (Stichopus japonicus Sel), gọi theo dân dã là sâm biển, dưa biển, đỉa biển, là một loại động vật không xương sống. Thuộc ngành động vật da gai, sống ở biển, thích nghi với điều kiện nước chảy mạnh ở vịnh và những nơi có nhiều đá ngầm.

Hiện nay, trên thế giới có khoảng 60 loài hải sâm trong số hơn 1.000 loài, được khai thác thương mại. Tại Việt Nam có khoảng 20 loài hải sâm có giá trị kinh tế được khai thác. Trong đó, hải sâm vú trắng (Holothuria fuscogilva) được xem là một trong những loài có giá trị kinh tế cao nhất. Bên cạnh loài hải sâm cát H. scabra đã được sản xuất giống và nuôi thương phẩm thành công tại Việt Nam, loài hải sâm vú trắng gần đây đã được đưa vào nghiên cứu sản xuất giống và tiến tới nuôi trồng tại Việt Nam.

Hải sâm vú trắng là loài quý hiếm, có giá trị kinh tế rất cao, chúng bị khai thác gần như cạn kiệt trên thế giới và tại Việt Nam. Năm 2019, hải sâm vú trắng được Hội đồng các nhà nghiên cứu khai thác hải sâm trên thế giới đề xuất đưa vào danh sách những loài nguy cấp trong Công ước về buôn bán quốc tế về loài có nguy cơ tuyệt chủng. Điều này sẽ dẫn đến hạn chế hoặc cấm hoàn toàn buôn bán hải sâm vú có nguồn gốc tự nhiên. Do đó, việc sản xuất giống nhân tạo phục hồi nguồn lợi và nuôi trồng hải sâm vú trắng có ý nghĩa rất lớn.

Hải sâm vú trắng có thân dạng hình tròn, kích thước lớn, con trưởng thành có thể đạt hơn 3kg. Dọc theo hai bên sườn nổi lên các u thịt trông như hai hàng vú, mỗi hàng 6 - 8 cái. Xung quanh miệng có 14 xúc tu để bắt mồi và hậu môn có 5 gai riêng biệt. Hải sâm vú trắng thường sống ở độ sâu từ 3-40m, kích thước có thể lên đến 57cm và tuổi thọ đến hơn 12 năm. Chúng phân bố rộng khắp vùng biển nhiệt đới Ấn Độ - Thái Bình Dương. Ở Việt Nam, chúng phân bố các đảo Phú Quốc (Kiên Giang), Phú Quý (Bình Thuận), Trường Sa (Khánh Hòa). Hiện nay, hải sâm vú trắng chỉ còn tìm thấy ở vùng biển thuộc quần đảo Trường Sa do việc hạn chế khai thác tại khu vực này, còn lại nguồn lợi này tại đảo khác gần như đều cạn kiệt.

Mở ra triển vọng mới về nghề nuôi hải sâm vú trắng

Trước nguy cơ tuyệt chủng của loài quý hiếm, lần đầu tiên nhóm nghiên cứu về hải sâm của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản III (Viện III) đã thực hiện sản xuất thành công con giống hải sâm vú trắng. Việc này mở ra hướng nuôi trồng và bảo tồn nguồn lợi cho loài hải sâm có giá trị kinh tế rất cao này.

Từ năm 2018, Viện III đã thực hiện nhiệm vụ KH&CN cấp nhà nước đề tài: “Nghiên cứu khai thác và phát triển nguồn gen hải sâm vú”, với mục tiêu xây dựng quy trình sản xuất giống nhân tạo và thử nghiệm nuôi thương phẩm. Đây là đề tài nghiên cứu khó, vì ngay cả thế giới dù đã có rất nhiều nghiên cứu về sản xuất giống nhưng chưa có công bố khoa học rõ ràng về kết quả thành công của đối tượng này.

Sự khác nhau về đặc điểm sinh học sinh sản và sinh thái của đối tượng so với các đối tượng hải sâm đang sản xuất hiện nay gây không ít khó khăn cho nhóm đề tài nghiên cứu ở giai đoạn sản xuất con giống bám đáy trước khi đưa ra ương nuôi. Ấu trùng hải sâm vú có kích thước nhỏ. Chúng trải qua ba giai đoạn ấu trùng, lần lượt là ấu trùng Auricularia, kế tiếp Doliolaria rồi đến Pentactula trước khi chuyển sang giai đoạn con giống Juvenile có hình dạng gần giống con trưởng thành.

Tuy nhiên khó khăn nhất trong việc nuôi ương ấu trùng là giai đoạn ấu trùng bắt đầu chuyển sang giai đoạn sống bám. Giai đoạn này nếu dinh dưỡng không đủ thì ấu trùng không thể nào chuyển giai đoạn bám đáy thành công.

Trước những khó khăn như vậy, từ gần cuối năm 2019, đội ngũ nghiên cứu đề tài đã phối hợp với nhóm nghiên cứu của dự án 4Innovation tại Viện III để cùng tìm hướng đi và đột phá cho sản xuất giống và ương nuôi hải sâm vú trắng. Dự án trên thuộc chương trình đổi mới sáng tạo 4Innovation trong khuôn khổ hợp tác giữa Chính phủ Úc và Bộ Khoa học và Công Nghệ, Việt Nam: “Nâng cao sản xuất hải sâm giá trị cao thông qua công nghệ phân tử”, đã được lựa chọn là 1 trong 3 dự án trong số 120 đề án tham gia được phê duyệt đợt 1 trong năm 2019.

Các chuyên gia bên bể ương giống hải sâm

Sau quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, kết quả cho thấy sự phối hợp của các chuyên gia trong nhóm dự án và nhóm đề tài đã lần đầu tiên sản xuất thành công con giống hải sâm vú trắng, chuẩn bị đưa ra ương nuôi con giống lớn để phục vụ nuôi thương phẩm.

TS Nguyễn Văn Hùng, Chủ nhiệm đề tài lưu giữ gen hải sâm vú trắng cho biết:  “Dinh dưỡng cho ấu trùng cho giai đoạn này cực kỳ quan trọng. Các năm trước khi chúng tôi ương ấu trùng đến giai giai đoạn này dường như bế tắc vì chưa xác định được thức ăn. Tuy nhiên, sau khi phối hợp song song nghiên cứu với một nhóm nghiên cứu bên dự án 4Innovation, chúng tôi đã thực hiện được khâu này hoàn chỉnh. Nhờ vậy, đến nay, nhóm nghiên cứu đã khép kín được các giai đoạn biến thái ấu trùng, từ giai đoạn Auricularia, Doliolaria, Pentactula sau đó là đến con giống, nhằm xây dựng quy trình kỹ thuật sinh sản nhân tạo loài hải sâm vú trắng”. 

Theo TS Nguyễn Đình Quang Duy, thành viên chính phụ trách kỹ thuật sản xuất giống hải sâm vú của dự án 4Innovation tại Viện III, hải sâm vú trắng là một trong những đối tượng khó sản xuất giống trên thế giới so với hải sâm cát - đối tượng đã được sản xuất thành công tại Viện. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu đã phối hợp và trao đổi kinh nghiệm tích lũy trong sản xuất giống, nhất là khâu nghiên cứu dinh dưỡng và áp dụng kỹ thuật cho con giống bám đáy và quản lý môi trường, dinh dưỡng cho con giống sau bám đáy.

Thành công của dự án là kết quả của sự kiên trì và sáng tạo của cả nhóm nghiên cứu trong và ngoài nước, cùng trao đổi kinh nghiệm nghiên cứu và sản xuất, ứng dụng công nghệ mới. Việc chuẩn bị đưa con giống vào ương nuôi đã sẵn sàng và nhóm nghiên cứu dự án cũng đang khảo sát các vùng nuôi phù hợp cho nuôi thương phẩm. Nếu việc triển khai nuôi thương phẩm thành công trong thời gian tới, dự án sẽ tạo ra một đối tượng nuôi có giá trị kinh tế cao, góp phần bảo tồn nguồn lợi hải sâm vú trắng tự nhiên và tạo sinh kế cho nhiều người dân biển đảo thay đổi nghề lặn bắt hải sâm vú vốn rất nhiều rủi ro mang lại. TS Nguyễn Đình Quang Duy cho biết.

Bài, ảnh: PV