Tại buổi tọa đàm các nhà quản lý, nhà khoa học và doanh nghiệp nhận định: những thành tựu khoa học và công nghệ (KH&CN) đạt được trong thời gian qua cho phép Việt Nam xây dựng, phát triển những ngành, những lĩnh vực công nghệ mới, công nghệ cao, công nghệ khó. Tuy nhiên, điều trăn trở của những người làm KH&CN là đôi khi sự say sưa, xả thân vì công việc trong những điều kiện khó khăn (đặc biệt là khó khăn về trang thiết bị và cơ chế chính sách) vẫn chưa được ghi nhận xứng đáng. Bởi lẽ hiện nay cơ chế chính sách vẫn chưa thực sự là yếu tố giúp phát triển nguồn nhân lực KH&CN, nhất là trong giai đoạn hiện nay. 

Khuyến khích phát triển nhân tố sáng tạo…

Bàn về chính sách cho nhân lực KH&CN, GS. Dương Ngọc Hải, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam cho rằng, để phát triển bất cứ ngành gì trong đó có KH&CN, trước hết quan trọng nhất đó là vấn đề con người. Từ những kinh nghiệm nghiên cứu, khi triển khai những vấn đề mới, khó, có tính chất đột phá bao giờ cũng phải tìm nhà khoa học đầu đàn. Kinh nghiệm của các nước Đông Âu cũng như phương Tây trước đây những phát triển xây dựng có tính chất khởi đầu đó là con người, đội ngũ, năng lực của người làm khoa học.

Đồng quan điểm trên, TS. Hồ Ngọc Luật, Vụ trưởng Vụ Phát triển KH&CN địa phương, Bộ KH&CN cũng khẳng định, quan trọng là làm sao khuyến khích và phát triển những nhân tố sáng tạo. Bộ KH&CN đang tham mưu cho Chính phủ thực hiện Luật KH&CN có những chính sách để khuyến khích những nhà khoa học trẻ, hỗ trợ tối đa để họ phát huy năng lực sáng tạo. Những chính sách này sẽ tạo điều kiện để khuyến khích nhà khoa học sáng tạo, tập trung vào giải quyết những bài toán lớn của quốc gia, hình thành những nhóm KH&CN, có nhà KH&CN đầu đàn để tập hợp các lực lượng. Thông qua giải quyết các bài toán đó nâng cao năng lực và tiềm lực KH&CN quốc gia. Vì vây, toàn bộ xuyên suốt của Luật KH&CN tháo gỡ cơ chế quản lý, cơ chế tài chính, môi trường đầu tư, môi trường trang thiết bị phù hợp cũng như chính sách đảm bảo lợi ích vật chất, điều kiện khuyến khích, trọng dụng, tôn vinh các nhà khoa học để phát huy năng lực sáng tạo của mình, phục vụ tốt hơn cho phát triển đất nước. Đây là trọng tâm mà ngành KH&CN đang tập trung để khi Luật KH&CN có hiệu lực thì các văn bản quy phạm kèm theo các nghị định, thông tư được ban hành được triển khai thực hiện.

Ông Nguyễn Minh Tân – Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thiết bị Tân Phát chia sẻ, con người là chìa khóa của sự thành công. Làm sao có cơ chế chính sách để thúc đẩy sáng tạo của con người, áp dụng trong thực tiễn để nâng cao năng suất trong sản xuất là quan trọng nhất. Cần có cơ chế chính sách để tạo ra phong trào trong các doanh nghiệp, cải tiến áp dụng khoa học kỹ thuật để giảm chi phí tăng năng suất.

Chính sách phải phù hợp

Để thực hiện được điều này, GS. Dương Ngọc Hải khẳng định, Việt Nam cần phải xây dựng thành công nên công nghiệp hóa, hiện đại hóa, với những công nghệ đi vào chiều sâu đòi hỏi đầu tư lớn, tầm nhìn xa, những nhà khoa học tâm huyết và có chính sách phù hợp, hấp dẫn cán bộ trẻ thì mới có sự nghiên cứu sâu, nghiên cứu lớn.

Tọa đàm thu hút sự tham gia của nhà quản lý, nhà khoa học và doanh nghiệp

Tuy nhiên, khó khăn ở đây theo TS. Hồ Ngọc Luật thì với mức lương trong ngành khoa học đối với những người đi học những trường có uy tín ở nước ngoài về nhận được giống như những người học ở trong nước với hệ số lương 2,34 ban đầu là không thỏa đáng, cho nên họ vẫn chưa chuyên tâm dành hết thời gian ở phòng thí nghiệm để lo cho sáng tạo của mình, chắc chắn sẽ không có động lực thu hút họ trở lại. Đây là một bất cập thực sự.

Một trong những nguyên nhân tiếp theo, ông Nguyễn Minh Tân cho rằng cần có chính sách hấp dẫn tư nhân quan trọng nhất là thủ tục hành chính. Vì khi doanh nghiệp có lợi ích kinh tế, chứng minh được hiệu quả sẽ trích phần lợi nhuận, lợi ích kinh tế ngay cho người lao động, sáng chế, phát minh.

GS. Dương Ngọc Hải cũng bày tỏ, có nhiều vấn đề về chính sách KH&CN mong muốn được cởi trói trong thời gian tới. Điều lo ngại nhất đó là thủ tục hành chính rườm rà. Nhiều khi  áp dụng phương pháp quản lý hành chính trong quản lý KH&CN. Điều này cản trở để giải phóng trí tuệ sáng tạo trong KH&CN.

Rõ ràng cần có một chính sách bình đẳng giữa các cơ quan, giữa các viện nghiên cứu nhà nước, tổ chức, doanh nghiệp tư nhân, nhà nước không làm thay vai trò của tư nhân. Tuy nhiên, với những lĩnh vực đặc biệt thì chỉ có nhà nước mới có thể tham gia thì cần có chính sách thu hút tài năng, nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học chất lượng cao với những ưu đãi đặc biệt. Những công trình KH&CN đặc biệt phát triển theo từng thời gian, tùy thuộc vào trình độ phát triển kinh tế xã hội đất nước. Do vậy, không thể có chính sách phủ toàn bộ các dải tần KH&CN từ ứng dụng, triển khai cho đến nghiên cứu cơ bản cũng như là các nghiên cứu. Cần có những chính sách phù hợp cho từng lĩnh vực khác nhau.

Hiện nay, Bộ KH&CN đang tham mưu cho nhà nước có những cơ chế chính sách khuyến khích để động viên các nhà khoa học có tài năng tham gia thực hiện, chủ trì thực hiện các nhiệm vụ quốc gia đặc biệt quan trọng. Trong dự thảo Nghị định triển khai chính sách cán bộ của Luật KH&CN có đề cập đến người chủ trì nhiệm vụ đó đòi hỏi một tổng công trình sư, tổng chỉ huy. Như vậy cần có cơ chế chính sách tốt để khai thác nguồn nhân lực cho phát KH&CN trong những lĩnh vực đặc biệt. Mấu chốt là vấn đề đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhân lực.

Tại buổi tọa đàm, các đại biểu đều nhận định, thông qua cơ chế chính sách, kỳ vọng nhà nước sẽ ban hành để chúng ta đặt nền tảng cho những bài toán lớn về KH&CN được giải quyết, đặt dấu ấn cho tiềm lực KH&CN có bước dài hơn trong tương lai để phục vụ tốt hơn cho phát triển kinh tế xã hội.

Bài, ảnh: Phương Nga