Tuy nhiên, sau 5 năm triển khai vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn cần khắc phục, Phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Chu Thúc Đạt, Vụ trưởng Vụ Phát triển KH&CN địa phương, Bộ KH&CN về vấn đề này.

- Chương trình nông thôn miền núi được Bộ KH&CN triển khai đã kết thúc giai đoạn 2016-2020? Xin ông cho biết một số kết quả nổi bật của Chương trình và những định hướng triển khai trong giai đoạn tới?

- Ông Chu Thúc Đạt: Chương trình NTMN do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt được thực hiện giai đoạn 2016 - 2025, trong giai đoạn 2016-2020 Bộ KH&CN đã tiến hành sơ kết chương trình 5 năm. Trong 5 năm vừa qua, Chương trình đã tiến hành triển khai và đưa được hơn 1.200 quy trình công nghệ để ứng dụng vào sản xuất ở các vùng miền nông thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu số đặc biệt khó khăn của cả nước trên địa bàn 61 tỉnh thành phố. Thông qua hơn 1.200 quy trình công nghệ tiên tiến đó, Chương trình đã đào tạo được gần 4.000 kỹ thuật viên cơ sở, huấn luyện tập huấn cho hơn 80 nghìn lượt người dân tham gia. Thông qua việc được đào tạo tập huấn các mô hình trình diễn thực tế thì người dân và các doanh nghiệp đã làm chủ được các công nghệ này và mở rộng phát triển trong sản xuất thực tiễn góp phần nâng cao năng suất chất lượng cũng như mở rộng thị trường xuất khẩu cũng như thị trường tiêu thụ cho các sản phẩm chủ lực. 

Thứ nhất: Tập trung lựa chọn cũng như triển khai đưa vào ứng dụng chuyển giao những tiến bộ KH&CN mới có hiệu quả, đặc biệt là những quy trình công nghệ tiến bộ ứng dụng công nghệ cao tiếp cận với những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư vào ứng dụng và sản xuất như những công nghệ thông minh, sản xuất thông minh, tự động hóa trong lĩnh vực sản xuất và đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp nông thôn hướng đến phục vụ các sản phẩm chủ lực đã được đưa vào danh sách các sản phẩm chủ lực của các địa phương. Trên cơ sở đó phát huy giá trị về chất lượng năng suất cũng như giá trị chuỗi giá trị để khai thác tối đa các lợi thế của các sản phẩm này.

Thứ hai: Tập trung lựa chọn xây dựng các mô hình điển hình cho các lĩnh vực mang tính vùng miền trên cơ sở đó nhân rộng và phát triển để nông dân học tập và làm theo quy trình công nghệ tiến bộ được chuyển giao.

Thứ ba: Trên cơ sở hỗ trợ của Nhà nước với nguồn ngân sách còn nhiều hạn chế, Chương trình đã kêu gọi những dự án mang tính đối ứng của doanh nghiệp huy động nguồn lực xã hội để tham gia thực hiện các dự án tính bền vững cũng như khả năng nhân rộng của dự án.

Thứ tư: Thông qua Chương trình này tăng cường công tác đào tạo để nhiều người dân nắm được, làm chủ được quy trình công nghệ mới tiếp cận được những tiến bộ khoa học công nghệ mới để ứng dụng vào sản xuất thực tiễn và ngày càng áp dụng rộng rãi mở rộng sản xuất cũng như nâng cao giá trị sản phẩm đáp ứng được yêu cầu của thị trường ngày càng gay gắt.

- Theo ông, trong 5 năm thực hiện Chương trình NTMN còn gặp những khó khăn gì?

- Ông Chu Thúc Đạt: Vùng NTMN là địa bàn xa xôi, khó khăn. Trình độ dân trí của đồng bào dân tộc thiểu số còn hạn chế; đặc biệt là chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao; do đó, khả năng tiếp cận với công nghệ mới và tiến bộ khoa học kỹ thuật còn nhiều khó khăn. Không chỉ vậy, điều kiện địa hình vùng NTMN khó khăn, chủ yếu ở các vùng sâu, vùng xa nên việc chuyển giao khoa học kỹ thuật cho các vùng này gặp nhiều bất cập khiến cho việc tiếp cận của người dân với các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới bị hạn chế. Chưa kể đến nguồn lực đầu tư cho khu vực NTMN còn hạn hẹp. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp, nhà sản xuất, hợp tác xã chủ yếu quy mô nhỏ do thiếu vốn, cơ sở vật chất kỹ thuật và cơ sở hạ tầng chưa phát triển.

- Sau quá trình triển khai Chương trình giai đoạn 2016- 2020, theo ông đâu là những kinh nghiệm rút ra để có thể triển khai hiệu quả Chương trình này trong giai đoạn 2021- 2025?

- Ông Chu Thúc Đạt: Hội nghị sơ kết Chương trình giai đoạn 2016 – 2020 đã chỉ ra một số hạn chế như việc lựa chọn tổ chức chủ trì dự án ở một số địa phương mới chỉ chú trọng đến năng lực tài chính của Tổ chức chủ trì dự án, các yếu tố khác tuy có xem xét nhưng chưa được đánh giá đúng mức. Vì vậy đến khi thực hiện dự án mới xuất hiện các khó khăn không có mặt bằng sản xuất, không đưa được điện về vận hành dây chuyền sản xuất, nhân lực của Tổ chức chủ trì không ổn định còn thiếu và yếu, khả năng tiếp thu công nghệ còn chậm… dẫn đến tiến độ dự án không đảm bảo.

Để khắc phục những khó khăn còn tồn tại trong thời gian qua, cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo, tập huấn cho người dân làm chủ được quy trình công nghệ mới, tiếp cận được những tiến bộ KHCN mới để ứng dụng vào thực tiễn sản xuất; trên cơ sở đó áp dụng ngày càng rộng rãi trong đời sống thực tại để mở rộng sản xuất, nâng cao giá trị sản phẩm, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường. Cùng với hỗ trợ từ ngân sách nhà nước cũng cần huy động thêm nguồn vốn từ các doanh nghiệp để tập trung nguồn lực cho người dân để phát triển các sản phẩm chủ lực của địa phương. Việc tiếp nhận chuyển giao công nghệ mới phù hợp với từng lĩnh vực, ngành hàng cũng sẽ giúp quy trình sản xuất các mặt hàng chủ lực của từng địa phương ngày càng phát huy hiệu quả. Bên cạnh đó, việc tập trung xây dựng các mô hình mang tính điển hình, áp dụng công nghệ thông minh, quy trình tự động hóa trong sản xuất sẽ góp phần nâng cao giá trị sản phẩm, làm thay đổi cơ cấu sản xuất cũng như giải quyết được nhu cầu việc làm cho người lao động nông thôn, nhất là vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn.

Một số sản phẩm của các dự án được giới thiệu tại Hội nghị sơ kết Chương trình NTMN giai đoạn 2016-2020.

- Đâu là vấn đề mấu chốt để phát huy được nguồn lực hỗ trợ của Chương trình NTMN cho phát triển sản xuất?

- Ông Chu Thúc Đạt: Theo tôi, đối với các đề xuất dự án tham gia Chương trình NTMN, yêu cầu hàng đầu là phải bảo đảm tính khả thi, khả năng nhân rộng mô hình và sản phẩm ứng dụng cụ thể tại từng địa phương. Cụ thể, ngày 10/3/2021, Bộ KH&CN đã có Thông báo số 493/TB-BKHCN về đề xuất dự án thuộc Chương trình NTMN gửi 63 tỉnh, thành phố hướng dẫn người dân và doanh nghiệp đề xuất các dự án tiềm năng. Trên cơ sở đó, người dân và doanh nghiệp đề xuất các dự án của mình lên Sở KH&CN tại địa phương, Sở KH&CN sẽ có trách nhiệm tiếp nhận hồ sơ và hướng dẫn doanh nghiệp hoàn thành hồ sơ gửi về Bộ KH&CN. Theo đó, các đề xuất dự án phải bám sát mục tiêu, nội dung của Chương trình NTMN được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1747/QĐ-TTg ngày 13-10-2015. Các doanh nghiệp muốn đẩy mạnh phát triển sản xuất và tận dụng tối đa nguồn lực hỗ trợ từ chương trình NTMN, trước hết cần xác định nhu cầu phát triển các sản phẩm, nâng cao năng lực của chính doanh nghiệp (vốn, điều kiện vật chất-kỹ thuật, nguồn nhân lực...), lựa chọn đúng công nghệ thực sự có hiệu quả, đúng tổ chức hỗ trợ, tổ chức công nghệ có năng lực để triển khai hướng dẫn cho doanh nghiệp. Đồng thời đẩy mạnh công tác truyền thông, phổ biến về dự án của mình để người dân học tập và nhân rộng.

Bài ảnh: Đăng Minh – Hoàng Anh