Xăng sinh học “chết yểu”

Khẳng định rằng, mục tiêu tổng quát của đề án nhằm phát triển NLSH thay thế một phần nhiên liệu hóa thạch truyền thống, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng và bảo vệ môi trường… nhưng thực tế, có nhiều sự khác biệt đã xảy ra.

Vào cuối năm 2012, tại buổi họp báo về tình hình sản xuất kinh doanh của Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam (PVN), lãnh đạo PVN cho biết các dự án sản xuất ethanol của PVN đang gặp nhiều khó khăn bởi lượng tiêu thụ trong nước còn thấp, ethanol thành phẩm chủ yếu được xuất khẩu với giá thấp hơn giá thành. Thực tế cho thấy, hiện 2 nhà máy ethanol của PVN đã hoàn thành gồm nhà máy ethanol tại Dung Quất và nhà máy ethanol Bình Phước. Từ đầu quý 2-2012, hai nhà máy này đã có sản phẩm, tuy nhiên sản phẩm sản xuất ra hầu hết xuất khẩu nhằm giúp các nhà máy cầm cự bởi không hiệu quả, phần ethanol tiêu thụ trong nước chiếm không tới 10%. Riêng trong năm 2012, PV Oil chỉ bán được gần 200.000 lít xăng E5…

Một con số không lấy gì làm khả quan. Trong khi đó, theo lộ trình đã được Chính phủ phê duyệt, xăng sinh học (xăng pha 5% ethanol – E5) sẽ chính thức áp dụng từ cuối năm 2014. Theo đó, xăng E5 sẽ được phép pha trộn và tiêu thụ tại 7 tỉnh, thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, TPHCM, Cần Thơ, Đà Nẵng, Bà Rịa – Vũng Tàu và Quảng Ngãi. Từ ngày 1-12-2015, xăng E5 sẽ tiêu thụ đại trà trên cả nước…. Điều này cũng đặt ra dự báo, từ giờ đến cuối năm 2014 sẽ tiếp tục là khoảng thời gian khó khăn đối với các dự án sản xuất ethanol trong nước.

Theo các chuyên gia và doanh nghiệp sản xuất, sở dĩ xăng E5 gặp khó khăn như hiện nay vì nhận thức của người tiêu dùng còn đang có sự nhầm lẫn giữa ethanol (cồn sinh học) với methanol (một loại dung môi mang tính tẩy rửa mạnh, pha chế trong sơn, không được phép pha vào xăng dầu, gây nguy hiểm). Vì sự nhầm lẫn này không ít người dân cho rằng xăng sinh học là nguyên nhân gây cháy nổ. Ngoài ra, các cơ sở kinh doanh xăng dầu cũng còn chưa mặn mà với xăng sinh học. Bởi lẽ, để kinh doanh họ sẽ phải đầu tư thêm một hệ thống bể chứa, cột bơm độc lập với xăng thông thường, thêm chi phí. Vì vậy, trong khi cả nước đang có tới 12.000 đại lý bán xăng thông thường nhưng chỉ có 155 cây bán xăng sinh học.

Nhà máy nợ nông dân

Cục Chế biến thương mại nông lâm thủy sản (Bộ NN-PTNT), cho biết sau khi chương trình sản xuất và tiêu thụ xăng sinh học E5 được Chính phủ cho phép triển khai, từ năm 2010 đến nay, cả nước đã có 6 nhà máy sản xuất ethanol (xăng sinh học) với tổng công suất 550 triệu lít/năm được xây dựng theo quy hoạch tại những vùng trồng sắn trọng điểm. Các nhà máy bao gồm Đồng Xanh (Quảng Nam), Phương Đông (Bình Phước), Tùng Lâm (Đồng Nai), Cư Dút (Đắk Nông), Dung Quất (Quảng Ngãi), Tam Nông (Phú Thọ).

Tuy nhiên, khó khăn đang xảy ra ở từng nhà máy theo nhiều cách khác nhau. Bị dư luận phản ứng gay gắt nhất là trường hợp Nhà máy Đồng Xanh (Đại Tân - Quảng Nam). Do không đủ khả năng trả nợ hơn 700 tỷ đồng vốn vay từ ngân hàng Techcombank, chưa kể 20 tỷ đồng tiền nợ thu mua sắn từ bà con nông dân, Hội đồng quản trị của công ty đã có thời điểm gần như “mất tích”.

Tại Phú Thọ, Nhà máy Tam Nông đến nay đã chậm tiến độ hơn một năm so thời gian thiết kế ban đầu. Những nhà máy đã đi vào hoạt động như Dung Quất, Phương Đông cũng không tìm được đầu ra cho sản phẩm đành phải chuyển hướng xuất khẩu sang các nước lân cận như Philippines, Hàn Quốc, Trung Quốc. Trong khi đó, dù giá thành sản xuất từ 15.000 - 18.000 đồng/lít, nhưng giá tại nhà máy xăng sinh học Dung Quất xuất khẩu chỉ 13.000 đồng/lít. Đến nay, Nhà máy Dung Quất đã sản xuất và xuất bán ra nước ngoài được hơn 8.300m³ NLSH ethanol.

Các nhà máy gặp khó, kéo theo cái khó cho hàng vạn nông dân trồng sắn ở các địa phương. Tại vùng nguyên liệu của Nhà máy ethanol Tam Nông (Phú Thọ), dự án đang xây dở dang đã phải tạm dừng. Gần 8.000ha trồng sắn đã được quy hoạch tại các các huyện nghèo Tân Sơn, Thanh Sơn, Yên Lập đều nằm chờ. Các dự án trồng sắn khác của nông dân Quảng Nam, Bình Phước cũng đang rơi vào cảnh tương tự. Do trồng ồ ạt, nhà máy sản xuất cồn lại không thu mua, kết quả dân phải bán rẻ cho tư thương với giá chỉ còn 1.200 - 1.400 đồng/kg, mỗi tấn lỗ 600.000 - 800.000 đồng.

Chính vì các lý do căn bản trên, ở các vùng nguyên liệu nơi đặt các nhà máy sản xuất NLSH, chuyện nông dân “vây” nhà máy, nhà máy “quay” nông dân diễn ra như cơm bữa. Mới đây nhất, giữa tháng 1-2013, nhiều người chuyên cung cấp sắn làm nguyên liệu sản xuất xăng sinh học từ các tỉnh miền Trung đã tập trung trước cổng Nhà máy cồn ethanol Đại Tân để tiếp tục yêu cầu Công ty cổ phần Đồng Xanh trả hết số tiền mua nguyên liệu hiện còn nợ. Trước đó, theo đơn cầu cứu của các cá nhân, doanh nghiệp gửi cơ quan chức năng cho biết, hiện Công ty Đồng Xanh còn nợ những người cung cấp nguyên liệu hơn 21 tỷ đồng và 152 tỷ đồng tiền nợ các ngân hàng.