Thiếu định chế trung gian

Mở đầu phần chất vấn, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (Đà Nẵng) băn khoăn vì sao đến nay nước ta chưa có thị trường KH&CN? Phải chăng do cơ chế phân bố đề tài, kinh phí là nguyên nhân khiến thị trường KH&CN chậm ra đời. Bộ trưởng có trách nhiệm và giải pháp gì?

Trả lời câu hỏi này, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân cho biết, đây thị trường KH&CN là thị trường phát triển muộn nhất trong các thị trường kinh tế Việt Nam, chỉ mới có từ sau năm 2000, dù đã được manh nha từ thời kỳ đổi mới.

Năm 2004, Thủ tướng đã có quyết định phát triển thị trường này. Năm 2014, Thủ tướng tiếp tục ban hành quyết định tiếp tục thúc đẩy phát triển KH&CN. Thị trường có 4 yếu tố nhưng trước đây chúng ta chỉ quan tâm đến nguồn cung và cầu. Nguồn cung của các Viện nghiên cứu, các nhà khoa học, còn cầu là các doanh nghiệp. Còn 2 yếu tố nữa chưa được quan tâm thỏa đáng là định chế trung gian và môi trường pháp lý.

Những năm gần đây, Bộ đã quan tâm xây dựng thể chế, các đạo luật trình lên Quốc hội đã gần hoàn thiện. Các định chế trung gian hiện còn yếu vì các tổ chức làm dịch vụ, môi giới, tư vấn, đánh giá, định giá, kiểm tra, kiểm định còn thiếu. Vì vậy, các nhà khoa học không tìm được địa chỉ ứng dụng, còn các doanh nghiệp lại đi tìm kiếm sản phẩm nhập khẩu từ nước ngoài.

Các sàn giao dịch KH&CN đã bắt đầu đi vào hoạt động, là nơi để các nhà khoa học và doanh nghiệp gặp gỡ, chuyển giao công nghệ như tại Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng,… Các chợ công nghệ thiết bị quốc tế, quốc gia, khu vực được tổ chức, qua đó các nhà khoa học ký được nhiều hợp đồng chuyển giao công nghệ. Những sự kiện kết nối cung cầu ở các địa phương để các nhà khoa học giới thiệu sản phẩm của mình.

Việc bố trí ngân sách từ kinh phí nhà nước cho công nghệ có ảnh hưởng rất lớn. Hiện do khó khăn về ngân sách và biên chế nên việc hình thành các tổ chức dịch vụ KH&CN là khó. Bộ KH&CN đã trình chính sách về vấn đề này nhằm thúc đẩy mạnh mẽ trong thời gian tới.

Đề tài “xếp ngăn kéo” để chờ thời cơ

Đặt câu hỏi trong buổi chất vấn Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân sáng nay, đại biểu Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Ninh) băn khoăn về việc nhà nước chi ngân sách khá lớn nhưng kết quả nghiên cứu xong còn nhiều đề tài “xếp ngăn kéo”, chưa được áp dụng. Có phải là đầu tư chưa đúng chỗ, vẫn còn cơ chế xin cho, trách nhiệm của Bộ trưởng như thế nào.

Trả lời chất vấn của đại biểu Nguyễn Mạnh Cường, Bộ trưởng Nguyễn Quân cho biết hàng năm, trong tổng chi ngân sách nhà nước gần 2% dành cho KH&CN thì có khoảng trên dưới 20% dành cho nghiên cứu. Như vậy, có khoảng trên dưới 3.000 tỷ đồng dành cho nghiên cứu.

Thuật ngữ đề tài xếp ngăn kéo thường được nghe, nhưng có những loại nghiên cứu mà chúng ta phải chấp nhận “bỏ ngăn kéo” ví dụ như nghiên cứu cơ bản. Vì những nghiên cứu như vậy thường đi trước thời đại, cần có thời gian chờ đợi trình độ phát triển của xã hội đến một mức độ nhất định để ứng dụng được. Ví dụ như chất bán dẫn được người Mỹ phát minh ra từ đầu thập kỷ 1950 nhưng nằm ngăn kéo đến những năm 1960 khi người Nhật mua sáng chế đó thì nó mới trở thành sản phẩm hàng hóa để ngày nay đóng góp cho thế giới mỗi năm hơn 20.000 tỷ USD. Chúng ta phải chấp nhận loại nghiên cứu này cần phải có một giai đoạn chờ đợi.

Loại thứ hai là một số đề tài nghiên cứu ứng dụng nhưng phải chờ đợi quá trình thương mại hóa hoặc chờ sự chấp nhận của xã hội. Giả dụ như nghiên cứu vắc-xin, chúng ta phải có giai đoạn dài để thử nghiệm lâm sàng, có cấp phép của ngành y tế…

Thứ ba, phải thừa nhận có một số loại đề tài "xếp ngăn kéo" là đề tài nghiên cứu không bám sát vào yêu cầu của thực tiễn, nghiên cứu theo cảm tính, nghiên cứu theo mong muốn của cá nhân. Vì vậy, sau khi nghiên cứu xong không tìm được địa chỉ ứng dụng, không thương mại hóa được, dẫn tới phải bỏ ngăn kéo. Xã hội nào cũng phải chấp nhận một tỷ lệ nhất định những nghiên cứu không được ứng dụng.

Luật KH&CN 2013 đã có những quy định chặt chẽ để khắc phục tình trạng này. Theo Luật KH&CN, những nhiệm vụ sử dụng ngân sách Nhà nước phải là những nhiệm vụ được thực hiện theo đơn đặt hàng, phải xuất phát từ nhu cầu thực tiễn sản xuất kinh doanh chứ không phải theo sở thích của cá nhân nhà khoa học.

Các tổ chức, cá nhân được đề xuất, nhưng các cơ quan quản lý nhà nước phải căn cứ vào nhiệm vụ, xác định đề xuất đó có phù hợp nhu cầu không, sau đó mới đề xuất với các cơ quan quản lý về KH&CN. Cơ quan đó phải cam kết sau khi nghiên cứu thành công phải được ứng dụng vào thực tiễn. Nếu thực hiện nghiêm luật KH&CN 2013 sẽ không còn hiện tượng đề tài xếp ngăn kéo, Bộ trưởng khẳng định.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cũng đã khẳng định chúng ta sẽ thực hiện nghiêm Luật KH&CN năm 2013.

Hạnh Nguyên