Chuyên gia, trí thức kiều bào khởi nghiệp tại Việt Nam

Trong Chương trình gặp mặt trí thức, kiều bào xuân Đinh Dậu và Hội thảo “Kết nối, đổi mới sáng tạo Việt Nam 2017” vừa được tổ chức mới đây, rất nhiều chuyên gia trí thức, kiều bào đã giới thiệu về các doanh nghiệp khởi nghiệp của mình tại Việt Nam. Kiều bào Pháp Nguyễn Trọng Nhân với mô hình khởi nghiệp theo hướng cộng đồng (FABLAB). Đây giống như một câu lạc bộ dành cho những người đam mê sáng chế, có đủ điều kiện hỗ trợ để những người đam mê thực hiện ý tưởng của mình. FABLAB hướng đến xây dựng một cộng đồng đam mê sáng chế, tạo dựng không gian sáng tạo và kỳ vọng tìm kiếm được sức lan tỏa mạnh từ mô hình này trong tương lai. 

Cựu du học sinh Harvard Huỳnh Hạnh Phúc cũng đã chia sẻ về mô hình Teach for Vietnam (Giảng dạy vì Việt Nam - TFV). Đây là một dự án phi lợi nhuận nhằm góp phần đem lại một nền giáo dục hoàn thiện, bình đẳng và thực tiễn trong thời đại mới tại trường học cho trẻ em Việt Nam, thông qua việc tuyển chọn các hạt giống xuất sắc nhất từ đa ngành nghề. Mục tiêu quan trọng nhất TFV hướng đến là giúp trẻ em nghèo ở những vùng khó khăn nên chương trình sẽ hoàn toàn miễn phí cho người học. 

Giám đốc điều hành và sáng lập TFV Huỳnh Hạnh Phúc cho biết, TFV sẽ đào tạo đội ngũ hạt giống, sau đó sẽ đưa họ đến dạy một số môn học toàn thời gian, bước đầu là mốn tiếng Anh tại các trường tiểu học và trung học cơ sở ở các vùng khó khăn trong vòng 2 năm. Hiện tại, TFV đang muốn tuyển dụng thêm 27 vị trí hạt giống, họ là những người ở tất cả các lĩnh vực, có đam mê, nhiệt huyết, trình độ tiếng Anh cao để làm việc cho dự án giáo dục, lĩnh vực vốn chưa thu hút được nhiều nhân tài trong những năm gần đây. 

Với dự án Triển khai VietExd theo mô hình MOOCs (hệ thống đào tạo trực tuyến mở) đào tạo nhân lực chất lượng cao, kiều bào Mỹ Nguyễn Vinh cho biết, theo hình thức này, nội dung các bài giảng (video, giáo trình, bài tập) đều được phổ biến không hạn chế qua mạng; học sinh có thể tham gia các khóa học từ khắp mọi nơi khi có mạng; MOOC cho phép xây dựng khóa học với vài chục, vài trăm, hoặc vài ngàn học sinh một lúc; quá trình học sử dụng nhiều công cụ trao đổi trên mạng để học sinh trao đổi với nhau và với giáo viên. Các công cụ kiểm tra kiến thức (bài thi) rất linh động, phong phú; các khóa học thường miễn phí hoặc cần khoản thu phí nhỏ khi học sinh có nhu cầu lấy chứng chỉ. 

Chia sẻ kinh nghiệm kết nối thành công chuyên gia trí thức kiều bào với đơn vị mình, TS. Nguyễn Ngọc Trung, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội và TS. Lê Đức Hùng, Trường ĐH KHTN - ĐHQG TP. HCM cho biết, với sự giúp đỡ tâm huyết của chuyên gia trí thức kiều bào ở Singaopre và Nhật Bản, dự án “Phát triển quy trình công nghệ chế tạo transistor có độ linh động điện tử cao, ứng dụng cho các thiết bị điện tử công suất và tần số cao (HEMT)” và dự án “Kỹ thuật thiết kế vi mạch số công suất thấp, công nghệ và ứng dụng” được Dự án FIRST tài trợ đang được triển khai thực hiện rất thuận lợi, hiệu quả.

Tạo hành lang pháp lý thuận lợi 

Theo TSKH. Nghiêm Vũ Khải – Phó Chủ tịch Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam, NVNONN là bộ phận không tách rời của dân tộc Việt Nam, có ảnh hưởng to lớn, nhiều mặt tới sự phát triển của cộng đồng cũng như quan hệ của cộng đồng với đất nước; được coi là một nguồn lực quý giá góp phần xây dựng đất nước. Theo những số liệu đã công bố, hiện có trên 4,5 triệu NVNONN thuộc nhiều thế hệ, trong đó khoảng 10% (400.000 người) có trình độ KH&CN trên các lĩnh vực cần thiết cho phát triển đất nước. Con số này có thể chưa tính đến số sinh viên (khoảng 120.000 - 150.000) đang theo học các cấp đào tạo tại các nước G7, G20, BRICS; những người đã tốt nghiệp và ở lại nước ngoài làm việc. 

TS. Tạ Bá Hưng – Ban Quản lý Dự án FIRST cho rằng tiềm năng từ cộng đồng NVNONN là chất xám, trí tuệ, kinh nghiệm quản lý tiên tiến. Hiện có nhiều chuyên gia giỏi thuộc các lĩnh vực đang làm việc trong các trường đại học, viện nghiên cứu, tổ chức quốc tế, công ty xuyên quốc gia, doanh nghiệp. Tuy nhiên, chuyên gia NVNONN về nước tham gia giảng dạy, làm việc hàng năm không nhiều.  

Theo ông Hưng, nguyên nhân do thiếu sự liên kết, giao lưu giữa các chuyên gia trong cộng đồng NVNONN với nhau và giữa họ với các đồng nghiệp, đối tác trong nước. Thiếu thông tin về thực trạng, tiềm năng, nhu cầu thực sự của các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp, địa phương trong nước. Thiếu các chính sách mạnh mẽ, đồng bộ, phù hợp và hấp dẫn trong thu hút, sử dụng, phát huy chuyên gia giỏi nước ngoài, NVNONN đến Việt Nam làm việc hoặc làm việc cho Việt Nam ở nước ngoài. Sự phối kết hợp giữa các bộ, ngành, địa phương, các tổ chức, đoàn thể trong thu hút và sử dụng chất xám của cộng đồng NVNONN còn bất cập. 

Ông Dương Minh Trí, Viện Vật lý TP.HCM, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam (Kiều bào Đức) cho rằng, trong hệ sinh thái khởi nghiệp, Nhà nước là một thành phần. Nhưng Nhà nước không cần can thiệp sâu, chỉ cần tạo môi trường kinh doanh minh bạch. Cần tiếp tục nuôi dưỡng ý tưởng Startup, khởi nghiệp tại các trường đại học, cao đẳng đối với các sinh viên ngay trong thời gian còn đi học và thành lập các quỹ hỗ trợ vốn hay cho vay; ưu tiên, tạo thuận lợi cấp kinh phí cho đề tài nghiên cứu tại các trường đại học, viện nghiên cứu có sự liên kết, hợp tác với các doanh nghiệp. Chứng minh các kết quả nghiên cứu bằng những hợp đồng kinh tế cụ thể chứ không bằng thẩm định của hội đồng khoa học; Nhà nước giảm, miễn thuế, tạo thuận lợi tối đa, khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đầu tư nghiên cứu sản xuất, cải tiến sản phẩm, thiết bị mới.

Kiều bào Mỹ Nguyễn Vinh giới thiệu về mô hình đào tạo nhân lực chất lượng cao

Theo Giám đốc điều hành và sáng lập TFV Huỳnh Hạnh Phúc, hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam sẽ khởi sắc hơn nữa nếu kết nối được các nhà khởi nghiệp có ý tưởng tốt với các chuyên gia trong lĩnh vực đó. Khởi nghiệp trong lĩnh vực phi lợi nhuận và doanh nghiệp xã hội hiện còn rất mới ở Việt Nam, trong khi tiềm năng của lĩnh vực này trong xã hội rất lớn. Hiện, có một số quỹ rất lớn có thể tiếp cận như Echoing Green (Mỹ), Bill Melinda Gates Foundation (Mỹ), Omidyar Network (Mỹ), Wise (Dubai)…

Nhiều ý kiến khác cho rằng, nhà nước cần tạo lập một hành lang pháp lý, thủ tục hải quan thật sự dễ dàng, minh bạch. Đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp có vốn nước ngoài và NVNONN về lập nghiệp. Để khuyến khích khởi nghiệp hơn nữa, Nhà nước có thể hỗ trợ một phần kinh phí cho các dự án, đề tài,… 

Ông Trần Quốc Thắng – Giám đốc Ban Quản lý Dự án Đổi mới sáng tạo thông qua nghiên cứu, khoa học và công nghệ (FIRST) cho biết, hiện Bộ KH&CN và Ngân hàng Thế giới đã và đang xem xét tài trợ một cách đồng bộ để triển khai nhiều đề xuất của các viện, trường mời các chuyên gia nước ngoài trong đó có một nửa là các chuyên gia NVNONN hỗ trợ hoạt động chuyển giao công nghệ. Đây là một hoạt động hết sức có ý nghĩa, bởi những vấn đề các viện, trường, doanh nghiệp mời các chuyên gia NVNONN về cùng giải quyết là những vấn đề ở trong nước chưa thực hiện được. Kết quả của các đề xuất này là ra những sản phẩm có tính mới, tính thị trường, thương mại hóa cao. Hiện đã kết nối được trên 540 chuyên gia giỏi nước ngoài, trong đó có khoảng 250 chuyên gia, trí thức kiều bào đang làm việc và hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học, các doanh nghiệp trong cả nước. 

Có thể kể đến một số đề xuất/dự án như PGS.TS Phạm Công Kha, kiều bào hiện công tác tại Đại học Điện tử - Viễn thông, Tokyo, Nhật Bản được mời về giúp Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia TP.HCM triển khai đề xuất “Kỹ thuật thiết kế vi mạch số công suất thấp, công nghệ và ứng dụng”; PGS. TS. Trần Tất Đạt hiện đang công tác tại Đại học Canberra, Úc được mời về giúp Trung tâm Công nghệ thông tin và Giám sát An ninh mạng triển khai đề xuất “Nghiên cứu ứng dụng tín hiệu sóng não trong an toàn thông tin, ứng dụng cho các hệ thống mạng công nghệ thông tin tại Việt Nam”. 

Trong năm 2016, Bộ KH&CN cũng đã phê duyệt Đề án “Xây dựng Mạng lưới chuyên gia Việt Nam trên thế giới” nhằm thúc đẩy kết nối các chuyên gia Việt Nam trên thế giới và các chuyên gia giỏi nước ngoài với các nhu cầu thực tiễn trong nước. Theo TS. Trần Văn Tùng – Thứ trưởng Bộ KH&CN, trong năm 2017 và các năm tiếp theo, Bộ KH&CN sẽ tiếp tục phối hợp với Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành hữu quan thực hiện tốt chính sách thu hút, trọng dụng, kết nối chuyên gia trí thức kiều bào ở trong nước và nước ngoài nhằm tăng cường việc chia sẻ tri thức hiện đại, kinh nghiệm quản lý tiên tiến, chuyển giao công nghệ và đề xuất các ý tưởng, sáng kiến, chính sách cụ thể thúc đẩy phát triển đất nước. Bộ KH&CN cũng sẽ tạo môi trường thuận lợi để hỗ trợ các tổ chức, cá nhân trong nước mời chuyên gia trí thức NVNONN tham gia các hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm giải quyết các nhiệm vụ thiết thực của đất nước. 

Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và các cấp Lãnh đạo, cùng nhiều cơ chế, chính sách nói trên, chắc chắn nguồn tri thức NVNONN kết hợp với nguồn tri thức trong nước sẽ là một nguồn lực quan trọng để thường xuyên hỗ trợ Chính phủ trong tư vấn chính sách, đặc biệt chia sẻ thông tin và tham mưu với Chính phủ trong hoạch định chính sách về KH&CN, đổi mới sáng tạo. Cùng với đó, hoàn thiện cơ chế, chính sách thu hút và phát huy sự đóng góp quý báu của các chuyên gia trí thức kiều bào cho sự nghiệp phát triển của đất nước.

Bài, ảnh: Hạnh Nguyên