Thông qua Chương trình khoa học và công nghệ (KH&CN) trọng điểm cấp quốc gia “Hỗ trợ nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ của công nghiệp 4.0” mã số KC-4.0/19-25 (Chương trình), giai đoạn 2019-2023, năng lực nghiên cứu của các nhà khoa học từng bước được nâng cao, hình thành được một số nhóm nghiên cứu mạnh về công nghệ của công nghiệp 4.0.
Ngày 11/11/2023, tại TP. Hồ Chí Minh, Bộ KH&CN, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học đánh giá tình hình triển khai Chương trình và định hướng giai đoạn đến năm 2030.
Hơn 500 đề xuất đăng ký tham gia Chương trình
Phát biểu khai mạc Hội thảo, Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt cho biết, ngày 4/5/2017, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 16/CT-TTg về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0), trong đó giao Bộ KH&CN nhiệm vụ “Tập trung xây dựng, thúc đẩy các hoạt động ứng dụng, nghiên cứu phát triển, chuyển giao các công nghệ chủ chốt của cuộc CMCN 4.0”.
Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt đánh giá Chương trình đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.
Ngày 17/9/2018, Bộ trưởng Bộ KH&CN đã ban hành Quyết định số 2813/QĐ-BKHCN phê duyệt Chương trình KH&CN trọng điểm cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2025 “Hỗ trợ nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ của công nghiệp 4.0” với mục tiêu nghiên cứu ứng dụng, phát triển và chuyển giao một số công nghệ chủ chốt của công nghiệp 4.0 mà Việt Nam có lợi thế để tạo ra các sản phẩm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.
Sau hơn 4 năm triển khai, với nỗ lực của Ban Chủ nhiệm Chương trình và các đơn vị chức năng thuộc Bộ KH&CN, Chương trình đã nhận được sự quan tâm lớn của các nhà khoa học, tổ chức, doanh nghiệp và đã đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên, việc triển khai Chương trình còn gặp nhiều vướng mắc, đòi hỏi cần có sự đánh giá nghiêm túc để định hướng nội dung triển khai giai đoạn tiếp theo.
Bộ trưởng đề nghị Ban Chủ nhiệm cần làm rõ các nội dung trọng tâm của Chương trình, trong đó, cần bám sát nhu cầu thực tiễn, các định hướng của Đảng và Nhà nước, đảm bảo tính kế thừa, phát huy điểm mạnh của Chương trình ở giai đoạn vừa qua. Đồng thời, cần làm rõ khung Chương trình hướng tới làm chủ; tập trung nghiên cứu ứng dụng, phát triển các công nghệ chủ chốt của CMCN 4.0 mà Việt Nam có lợi thế để tạo ra các sản phẩm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh; hỗ trợ phát triển và đổi mới các mô hình quản trị, sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, tổ chức trong các lĩnh vực ưu tiên cần chuyển đổi số; cần có các nghiên cứu tổng kết thực tiễn, đánh giá tác động, xây dựng và cung cấp luận cứ khoa học cho việc xây dựng, hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật, hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia để chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0.
Bộ trưởng cũng cho biết, thời gian qua, các quốc gia và các tổ chức quốc tế đã thảo luận sôi nổi về các vấn đề liên quan đến đạo đức, trách nhiệm trong việc phát triển, ứng dụng và triển khai các công nghệ của công nghiệp 4.0 như công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Do đó, Chương trình cần có các nghiên cứu các bộ quy tắc về đạo đức và trách nhiệm trong việc phát triển, ứng dụng các công nghệ của công nghiệp 4.0, các công cụ hỗ trợ thực hành và đánh giá việc áp dụng các bộ quy tắc đạo đức và trách nhiệm… nhằm tạo thuận lợi, chủ động tham gia CMCN 4.0, đồng thời phòng ngừa, ứng phó các tác động tiêu cực đến xã hội, con người Việt Nam.
Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, Chủ nhiệm Chương trình Vũ Hải Quân cho biết, sau hơn 4 năm triển khai, đã có hơn 500 đề xuất đăng ký tham gia Chương trình, trong đó đã lựa chọn, triển khai 74 nhiệm vụ hỗ trợ các ngành, lĩnh vực chủ lực, quan trọng của đất nước, góp phần thúc đẩy việc tiếp cận với các thành quả của CMCN 4.0.
Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh Vũ Hải Quân khẳng định, Chương trình góp phần thúc đẩy việc tiếp cận với các thành quả của CMCN 4.0.
Tuy nhiên, theo Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh Vũ Hải Quân, thực tế số lượng các đề tài từ Đà Nẵng trở vào phía Nam tham gia Chương trình còn ít, trong khi năng lực nghiên cứu, khả năng thu hút đầu tư xã hội của các viện nghiên cứu, trường đại học phía Nam rất lớn. Từ đó, Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh Vũ Hải Quân đề xuất cải tiến thủ tục hành chính để nhà khoa học nộp hồ sơ trực tuyến, tránh làm chậm quá trình đăng ký đề tài, nhất là đối với các nhà khoa học khu vực phía Nam. Về đầu ra nghiên cứu, các công trình cần có địa chỉ ứng dụng cụ thể, sản phẩm có sự đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội đất nước.
Nghiên cứu phát triển, chuyển giao các công nghệ chủ chốt của CMCN 4.0
Báo cáo sơ kết, đánh giá Chương trình giai đoạn 2019-2023, định hướng mục tiêu, nội dung và sản phẩm Chương trình giai đoạn đến năm 2030, GS.TS. Nguyễn Thanh Thủy, Phó Chủ nhiệm Chương trình cho biết, đến nay Chương trình đã đạt được một số kết quả tích cực. Một số giải pháp công nghệ được hình thành từ các công nghệ chủ chốt của của công nghiệp 4.0 như AI, chuỗi khối, phân tích dữ liệu lớn, robot... Thông qua Chương trình, năng lực nghiên cứu của các nhà khoa học từng bước được nâng cao, hình thành được một số nhóm nghiên cứu mạnh về công nghệ của công nghiệp 4.0.
GS.TS. Nguyễn Thanh Thủy cho biết, thông qua Chương trình đã hình thành được một số nhóm nghiên cứu mạnh về công nghệ của công nghiệp 4.0.
Đáng chú ý, các nhiệm vụ đều có sự tham gia của doanh nghiệp, đặc biệt một số nhiệm vụ do doanh nghiệp chủ trì trong nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và chuyển giao, qua đó thúc đẩy sự gắn kết giữa các tổ chức nghiên cứu, các doanh nghiệp, rút ngắn thời gian đưa các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn sản xuất. Thông qua các nhiệm vụ, các tổ chức nghiên cứu, doanh nghiệp trong nước sẽ làm chủ các công nghệ chủ chốt của CMCN 4.0.
Điển hình như các nhiệm vụ trong lĩnh vực y tế và chăm sóc sức khỏe cộng đồng, đã hỗ trợ chẩn đoán và dự báo dịch tễ địa không gian bệnh lao phổi bằng ảnh X-quang, hay hệ thống AI hỗ trợ tầm soát trước sinh cho một số bất thường hay gặp ở Việt Nam, ứng dụng AI và công nghệ giải trình tự gene thế hệ mới trong phát hiện đột biến gene liên quan đến sự đáp ứng của thuốc điều trị một số loại ung thư phổ biến tại Việt Nam…
Trong lĩnh vực nông nghiệp, gồm các nhiệm vụ: Nghiên cứu xây dựng hệ thống thu thập, lưu trữ và ứng dụng AI trong phân tích, dự báo, ra quyết định điều khiển tự động, tối ưu hóa lượng nước tưới, phân bón, quản lý sâu bệnh và chiếu sáng, áp dụng thử nghiệm cho sản xuất cây thanh long; ứng dụng công nghệ Blockchain trong quản lý truy xuất nguồn gốc và chất lượng sản phẩm của mật ong, hạt tiêu...
Tuy nhiên, theo GS.TS. Nguyễn Thanh Thủy, việc thực hiện Chương trình vẫn còn một số hạn chế như: Vấn đề nghiên cứu (đối tượng nghiên cứu) cơ bản vẫn dựa trên đề xuất của các đơn vị/doanh nghiệp; chưa có sự định hướng, hình thành các nhiệm vụ theo chuỗi công nghệ/giá trị; có hướng đến/đích đến đủ tầm ở dài hạn;
Các đối tượng tham gia thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, tiềm lực của các đơn vị nghiên cứu còn hạn chế; với các doanh nghiệp vừa và nhỏ chủ yếu ứng dụng công nghệ, chưa phát triển được công nghệ, chưa nhân rộng kết quả… Ngoài ra, do tác động của đại dịch COVID-19, một số nhiệm vụ của Chương trình đã bị ảnh hưởng, dẫn đến chậm tiến độ triển khai, đặc biệt là một số nhiệm vụ có yêu cầu thu thập dữ liệu thực tế.
Theo đó, Ban Chủ nhiệm Chương trình đã đề xuất phối hợp với các đơn vị chức năng của Bộ KH&CN nghiên cứu, báo cáo Bộ trưởng Bộ KH&CN cho phép thực hiện các thủ tục để gia hạn thực hiện Chương trình đến năm 2030, đồng bộ với các Chương trình đang triển khai. Việc điều chỉnh sẽ căn cứ tình hình thực tiễn và xu hướng phát triển của các công nghệ; rà soát các nhiệm vụ, giải pháp bảo đảm không có sự trùng lặp với nội dung các chương trình khác đã phê duyệt, đang triển khai; bổ sung một số mục tiêu, nhiệm vụ mới phát sinh theo các văn bản, chỉ đạo mới...
Diễn giả báo cáo kết quả nghiên cứu về “Hệ thống AI tích hợp dữ liệu địa chất dầu khí, đánh giá triển vọng dầu khí”.
“Ứng dụng AI trong sàng lọc, chẩn đoán và điều trị một số bệnh di truyền hay gặp”.
“Hệ thống giám sát và dự báo, cảnh báo chất lượng không khí trên cơ sở thu nhập, tích hợp dữ liệu đa nguồn, thí điểm cho một đô thị lớn”.
Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy, Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh Vũ Hải Quân trao đổi một số nội dung tại Hội thảo.
Trong phần trao đổi, thảo luận các đại biểu cũng cho rằng, cần có sự kết nối chặt chẽ hơn giữa các nhà khoa học liên ngành để có thêm nhân lực và nguồn lực, giúp thực hiện được những đề tài xứng tầm. Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu cũng cần được hướng dẫn cụ thể hơn về thủ tục hành chính, quy trình đăng ký, cách triển khai đề tài phù hợp với nội dung Chương trình; các đại biểu đề xuất cần có cơ chế đơn giản hóa các thủ tục hành chính tạo thuận lợi hơn cho các nhà nghiên cứu có thời gian tập trung chuyên môn thực hiện các sản phẩm của đề tài. Ngoài ra, đối với những đề tài không được xét duyệt, các nhà khoa học cũng mong nhận được những nhận xét, phản hồi cụ thể từ hội đồng chuyên gia để các nhà khoa học biết được điểm mạnh, điểm yếu của đề tài, từ đó sửa đổi và hoàn thiện hơn.
Bài, ảnh: PV
