Các nhà quản lý và hoạch định chính sách cần thay đổi trước

Phát biểu khai mạc buổi thuyết trình, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh nhấn mạnh lại câu nói mà chính ông đã từng phát biểu tại buổi thuyết trình của GS Goran Roos tại, tháng 8 vừa qua: “Để bắt kịp với những yêu cầu đổi mới của đất nước trong bối cảnh mới, chính chúng ta – các nhà quản lý và hoạch định chính sách KH&CN, đổi mới sáng tạo cần thay đổi trước”. 

Chính vì vậy, tham dự buổi thuyết trình của ông Esko Aho - cựu Thủ tướng Phần Lan có khoảng 240 đại biểu gồm Lãnh đạo Bộ KH&CN, cán bộ chủ chốt của Bộ KH&CN, cán bộ trẻ tiềm năng và khách mời từ Đại sứ quán Phần Lan tại Hà Nội, đại diện một số Bộ, ngành, trường đại học, viện nghiên cứu và hai viện Hàn lâm. Điều này cho thấy, mong muốn, sự cầu thị của lãnh đạo Bộ KH&CN là muốn lắng nghe nhiều hơn những kinh nghiệm, chia sẻ từ các chuyên gia hàng đầu về đổi mới sáng tạo qua đó sẽ giúp các nhà quản lý, hoạch định chính sách có cái nhìn tổng thể để áp dụng vào thực tiễn Việt Nam. 

Đây là hoạt động tiếp nối buổi thuyết trình của giáo sư Goran Roos tại Bộ KH&CN vào cuối tháng 8/2017 vừa qua, nằm trong chuỗi hoạt động đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ hoạch định chính sách về KH&CN và đổi mới sáng tạo của Chương trình Đối tác đổi mới sáng tạo Việt Nam - Phần Lan, giai đoạn II (IPP2). Việc đưa các chuyên gia hàng đầu thế giới về đổi mới sáng tạo đến Việt Nam sẽ cung cấp những kiến thức và tư duy mới cho đội ngũ cán bộ quản lý của Bộ KH&CN, Sở KH&CN, các Bộ, ngành liên quan về bối cảnh quốc tế, các xu hướng quốc tế, bài học thực hành tốt nhất và kinh nghiệm của các quốc gia phát triển trong quản lý hoạt động đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, quản lý KH&CN; từ đó, đóng góp tốt hơn cho chất lượng và hiệu quả của các chính sách phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo gắn với tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững ở Việt Nam.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Chu Ngọc Anh cho biết: “Trong các diễn đàn kinh tế gần đây, khái niệm nền kinh tế tri thức đang dần được thay đổi bằng khái niệm nền kinh tế đổi mới sáng tạo. Hướng đến một nền kinh tế mà vai trò dẫn dắt dựa trên đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp là xu hướng của nhiều quốc gia trên thế giới. Đối với Việt Nam, mô hình tăng trưởng dựa trên lao động giá rẻ, tài nguyên thiên nhiên đã không còn thích hợp, nguồn vốn trí tuệ trở thành đầu vào quan trọng trong hoạt động sản xuất và kinh doanh. Đầu tư khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong ba đột phá chiến lược trong tăng trưởng kinh tế bền vững bên cạnh hai trụ cột là thể chế và hạ tầng đã được Đảng, Chính phủ và Quốc hội quan tâm tập trung chỉ đạo”.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Chu Ngọc Anh và Nguyên Thủ tướng Phần Lan – Ngài Esko Aho tại gian trưng bày một số hình ảnh về đất nước và con người Phần Lan

Trong điều kiện một nước phát triển với nguồn lực có hạn, quy mô và tiềm lực của nền kinh tế còn thấp nhưng Việt Nam đã có những tiến bộ đáng kích lệ so với các quốc gia thu nhập trung bình về xếp hạng chỉ số đổi mới sáng tạo và một số lĩnh vực nghiên cứu KH&CN có thế mạnh. Năm 2017, chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu của Việt Nam đã tăng 12 bậc, xếp thứ 47/127 quốc gia và nền kinh tế, vươn lên thứ nhất trong số 27 nước có thu nhập trung bình thấp. Trong nghiên cứu cơ bản, Việt Nam đạt thứ hạng cao trong khu vực Asean trên một số lĩnh vực như Toán học, Vật lý. Các nhà khoa học kỹ thuật của Việt Nam cũng đã làm chủ, thiết kế và thi công các nhà máy thủy điện lớn, công trình ngầm, nhà cao tầng, cầu dây văng, đường cao tốc đạt tiêu chuẩn quốc tế; Chế tạo thành công thiết bị cơ khí thủy công, nâng hạ siêu trường siêu trọng, tạo các giống cây trồng năng suất cao và đặc biệt đạt nhiều thành tựu tiên tiến trong lĩnh vực y dược như ghép đa tạng, sản xuất văcxin. Tuy nhiên, nếu so sánh với Phần Lan, chúng ta còn khoảng cách rất xa, và có lẽ xa hàng thập kỷ phát triển, cần rất nhiều nỗ lực, quyết tâm để thu hẹp khoảng cách. 

Trong những năm gần đây, Phần Lan luôn ở top 10 quốc gia hàng đầu thế giới về chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) và chỉ số cạnh tranh toàn cầu (GCI). Các chỉ số về hiệu quả của các tổ chức công, hệ thống giáo dục đại học, mức độ đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp, công bố và trích dẫn quốc tế, hợp tác công- tư của Phần Lan cũng luôn đứng ở top đầu thế giới. Bài học thành công của Phần Lan trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững dựa trên nhân tố đổi mới sáng tạo rất đáng để các quốc gia đi sau như Việt Nam tham khảo, học hỏi kinh nghiệm. 

Cần có chiến lược đầu tư cho đồi mới sáng tạo 

Ông Esko Aho là chuyên gia hàng đầu của Phần Lan và EU về chính sách phát triển kinh tế dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Ông đã trải qua nhiều vị trí chủ chốt trong Chính phủ và khu vực tư nhân như: Nguyên Thủ tướng Phần Lan (1991-1995), Nguyên Chủ tịch SITRA (Quỹ phát triển Đổi mới sáng tạo trực thuộc Nghị viện Phần Lan), Nguyên Phó chủ tịch Tập đoàn Nokia. Ông đã tham gia nhóm chuyên gia xây dựng chính sách cho EU thúc đẩy nghiên cứu và tăng cường hiệu năng cho đổi mới sáng tạo, chủ tọa nhóm nghiên cứu đề xuất chiến lược đổi mới sáng tạo quốc gia của Phần Lan năm 2008.

Buổi thuyết trình của ông Esko Aho tại Bộ KH&CN diễn ra vào sáng ngày 18/9/2017 với chủ đề “Kinh nghiệm của Phần Lan trong phát triển kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo”. 

Nhiều góc nhìn mới về đổi mới sáng tạo được cựu thủ tướng đưa ra, có thể kể đến biến khó khăn thành cơ hội phát triển. Cựu Thủ tướng cho rằng 4 nước gồm Phần Lan, Na Uy, Singapore và Thụy Điển trong những năm gần đây có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh nhất thế giới với các chỉ số PISA (“Programme for International Student Assessment – Chương trình đánh giá học sinh quốc tế” do Hiệp hội các nước phát triển (OECD) khởi xướng) thuộc top đầu về giáo dục và đổi mới sáng tạo. 

Toàn cảnh buổi thuyết trình

Các quốc gia này nổi lên như một hiện tượng mới của thế giới và đều có đặc điểm chung là đi lên từ con số 0. Từ khủng hoảng - không có tài sản, ít về nguồn lực nhưng họ lại rất thành công. Tuy nhiên, có một mẫu số chung cho sự thành công của họ đó là ý thức về ý thức về phát triển giáo dục với những chính sách như miễn học phí, chú trọng đến đổi mới sáng tạo, đặc biệt là phát triển KH&CN...

Tuy nhiên, theo cựu Thủ tướng Esko Aho để đổi mới sáng tạo mang lại kết quả, cần thay đổi khái niệm về năng lực trí thức, nắm bắt công nghệ của tương lai và có chiến lược đầu tư cho đổi mới sáng tạo. Năng lực tri thức của một quốc gia sẽ thể hiện ở việc quản lý được sự thay đổi. Muốn vậy, cần có các chuyên gia giỏi có thể thích ứng và làm chủ công nghệ mới của thế giới. Bên cạnh đó, cần có chiến lược đầu tư cho đổi mới sáng tạo. Chính phủ cần hỗ trợ cho doanh nghiệp đổi mới công nghệ và thúc đẩy sự cạnh tranh của các doanh nghiệp.

Bài: Minh Châu

Ảnh: Ngũ Hiệp