-Chương trình "Hỗ trợ ứng dụng và chuyển giao tiến bộ khoa học và công nghệ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội nông thôn và miền núi giai đoạn 2011 - 2015"  đặt  mục tiêu ít nhất 900 tiến bộ khoa học kỹ thuật được đưa vào sản xuất. Đến nay, mục tiêu này đã được thực hiện như thế nào, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Chương trình NTMN do Bộ KH&CN chủ trì phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Hội Nông dân Việt Nam triển khai trong thời gian qua đã đạt được những mục tiêu do Thủ tướng Chính phủ giao. Mục tiêu là phải chuyển giao 900 công nghệ cho nông dân vùng sâu vùng xa, miền núi. Đến nay mới đi được quá nửa chặng đường. Trong 278 nhiệm vụ của Chương trình NTMN đã chuyển giao được 961 công nghệ, trong đó hoàn tất chuyển giao 661 công nghệ, còn khoảng 300 công nghệ đang trong quá trình thực hiện và sẽ chuyển giao. Năm 2014 chúng tôi tiếp tục xây dựng một số dự án của chương trình và sẽ chuyển giao trên 1.000 công nghệ cho bà con nông dân ở các vùng NTMN. Vì vậy, chúng tôi đánh giá đây là chương trình rất hiệu quả, hữu ích.

- Các sản phẩm nông nghiệp khi xuất khẩu như gạo, cà phê, trái cây,… đều gặp khó khăn về mùa vụ, chất lượng sản phẩm,… đặc biệt là khu vực miền núi. Bộ trưởng có thể cho biết nguyên nhân?

Nguyên nhân quan trọng nhất là sản xuất nông nghiệp của chúng ta còn rất manh mún nên với bà con nông dân, việc ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật đòi hỏi một trình độ sản xuất nhất định. Ví dụ như giống lúa, phải sử dụng một số giống lúa chất lượng cao, sản lượng tốt mới có được giá xuất khẩu như các nước khác trong khu vực. Nhưng thực thế, do sản xuất manh mún, chưa "bắt tay" được với doanh nghiệp và chúng ta sử dụng hàng trăm giống lúa với năng suất khác nhau nên giá xuất khẩu chưa cao. Vì thế, chúng tôi đưa ứng dụng tiến bộ KH&CN vào lĩnh vực nông nghiệp nông thôn, miền núi theo quy mô sản xuất nhỏ. Ví dụ chương trình về nấm ăn gia đình nào cũng có thể làm được với phạm vi khép kín; chương trình trồng một số loại cây, hoa, rau cũng đi theo phương hướng như vậy.

- Bộ trưởng có nói về vấn đề nhân lực. Đây cũng là vấn đề bà con nông dân, quản lý dự án quan tâm. Bộ trưởng có thể nói rõ hơn về điều này?

Đây cũng là những mục tiêu của Chương trình NTMN. Đến nay, đã huấn luyện cho 90.000 người dân, cán bộ kỹ thuật tham gia vào chương trình, trong đó có 15.000 người làm chuyên môn, 75.000 bà con nông dân, cán bộ kỹ thuật ở cơ sở tham gia chương trình và nắm được những công nghệ do các viện, trường chuyển giao, giúp cho bà con thực hiện thành công các dự án trên chính đồng ruộng của mình.

- Bộ trưởng vừa nhắc đến vai trò của các doanh nghiệp khi tham gia chương trình ứng dụng tiến bộ KH&CN vào sản xuất. Cũng có nhiều ý kiến cho rằng sự kết hợp giữa nhà nước, nhà doanh nghiệp, nhà khoa học, nhà nông chưa chặt chẽ, sự tham gia của doanh nghiệp chưa được như mong muốn. Ý kiến ông về vấn đề này như thế nào?

Mối liên kết 3 nhà: nhà nước, nhà khoa học, nhà nông chúng tôi đã có kinh nghiêm làm rất nhiều năm. Chương trình NTMN là một trong những chương trình thí điểm triển khai mối liên kết 4 nhà, thêm vai trò của doanh nghiệp. Thông qua các dự án, chúng tôi mời các doanh nghiệp tham gia cùng các nhà khoa học và bà con nông dân. Còn nhà nước đóng vai trò điều tiết, hỗ trợ ngân sách. Chương trình NTMN đã huy động được nhiều doanh nghiệp tham gia và phần vốn doanh nghiệp bỏ ra thậm chí nhiều hơn ngân sách nhà nước hỗ trợ. Đây là điều rất thành công.

Thông qua chương trình NTMN, có thể thấy khi nhà nước có hỗ trợ, nhà khoa học có công nghệ thì việc mời các doanh nghiệp tham gia vào các dự án hỗ trợ cho nông nghiệp, nông thôn rất thuận lợi. Các doanh nghiệp tham gia vào chương trình NTMN đều có lợi nhuận. Khi nhà nước, doanh nghiệp, người dân đều đầu tư thì nguồn vốn cho một dự án mới đủ lớn và mới đem lại hiệu quả.

-Thưa ông trong chương trình này, vấn đề đặt hàng được thể hiện như thế nào?

Nguồn cung của các viện nghiên cứu, trường đại học cũng không thiếu. Tuy nhiên ở nước ta cơ chế đặt hàng còn hạn chế bởi nguyên nhân quan trọng nhất là nền sản xuất nông nghiệp còn nhỏ lẻ, manh mún. Người nông dân sản xuất quy mô hộ gia đình là chính, các tập thể lớn, mô hình mẫu lớn hiện mới ở giai đoạn hình thành. Vì thế, nhu cầu đặt hàng không lớn, nhưng nếu tổ chức lại cách sản xuất ở nông thôn, người nông dân có thể sản xuất ở quy mô lớn hơn, đưa máy móc, thiết bị tiên tiến, công nghệ mới vào sản xuất nông nghiệp, lúc đó nhu cầu đặt hàng chắc chắn sẽ trở thành bức thiết đối với người nông dân.

Thời gian gần đây, vấn đề đặt hàng đã trở nên quen thuộc đối với công chúng. Bộ KH&CN đã triển khai các đề tài, dự án KH&CN cấp nhà nước theo cơ chế đặt hàng. Người nông dân muốn đặt hàng sẽ đặt qua các cấp quản lý như UBND, các tỉnh sẽ đặt hàng với Bộ KH&CN và Bộ sẽ ký hợp đồng với các Viện, trường nghiên cứu giống, kỹ thuật canh tác, chế phẩm sinh học mới, công nghệ bảo quản, chế biến mới,… và sau đó các tỉnh là người đặt hàng sẽ nhận lại những kết quả nghiên cứu đó và chuyển giao lại cho nông dân, hướng dẫn để triển khai ứng dụng vào thực tế.

-Có mâu thuẫn gì về việc phân bổ ngân sách qua các chương trình, dự án dàn trải về nhiều vùng miền, địa phương với việc tập trung đầu tư vào một số dự án trọng tâm, tiềm lực có thể trở thành hàng hóa, tạo được sự lan tỏa, bền vững đối với các vùng không, thưa ông?

Chương trình NTMN là một chương trình có ngân sách tương đối hạn hẹp. Ngân sách nhà nước bố trí trước đây là 500 tỷ đồng. Mới đây chúng tôi đã trình và Thủ tướng Chính phủ đồng ý bổ sung thêm 200 tỷ. Với 700 tỷ đồng trong 5 năm là con số còn rất khiêm tốn.

Tuy nhiên, chúng tôi đã triển khai tới 278 dự án và trong thời gian tới có thể bổ sung thêm khoảng 30 – 40 dự án trong năm 2014, tổng cộng có trên 300 dự án thuộc chương trình. Trung bình mỗi dự án được phân bổ khoảng trên dưới 2 tỷ đồng. Như vậy  phần nào chúng ta thấy các dự án tản mạn, không tập trung. Nhưng chúng tôi cho rằng, do quy mô sản xuất nông nghiệp manh mún nhỏ lẻ nên rất phù hợp với các dự án nhỏ, hỗ trợ cho địa phương, nông thôn miền núi dân cư còn thưa thớt. Nếu chúng ta đầu tư một dự án lớn, chắc chắn trình độ tiếp thu công nghệ, ứng dụng, triển khai sản xuất sẽ không phù hợp. Nhưng về lâu dài, khi nền nông nghiệp tiến lên sản xuất lớn, có các cánh đồng mẫu lớn, mô hình hợp tác xã thay cho quy mô hộ gia đình, các chương trình này nên tập trung đầu tư để có những mô hình đủ lớn, có hiệu quả cao hơn.

-Bộ trưởng đánh giá thế nào về những kết quả đạt được tới thời điểm hiện tại cũng như kết quả dự kiến khi chương trình kết thúc năm 2015?

Đây là Chương trình NTMN ở giai đoạn thứ 3, 2 Chương trình trước đây đã sơ kết đánh giá và báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Giai đoạn này đã triển khai được gần 3 năm, những kết quả bước đầu rất đáng khích lệ với nguồn vốn của ngân sách nhà nước còn rất ít ỏi nhưng chúng ta đã huy động được đóng góp của doanh nghiệp và người dân lớn hơn nhiều so với đầu tư của nhà nước. Chúng ta đã chuyển giao hàng ngàn công nghệ mới đến người dân, tập huấn cho gần 100.000 người gồm nông dân, cán bộ kỹ thuật làm chủ công nghệ mới và chuyển giao công nghệ.

Chương trình này được đánh giá có ý nghĩa đặc biệt bởi khi người dân còn đang nghèo khó, việc nhà nước, doanh nghiệp hỗ trợ thực sự quan trọng. Khi họ đã nhìn thấy lợi ích của việc đưa công nghệ, kỹ thuật mới vào sản xuất, họ sẽ huy động nguồn lực của chính mình vào dự án. Chúng tôi sẽ tiếp tục theo hướng này nhưng tiến tới giảm bớt số lượng các chương trình, dự án nhỏ lẻ, tập trung đến những sản phẩm có khả năng sản xuất, thương mại hóa lớn, có khả năng xuất khẩu thay thế những nông sản nhập khẩu, tạo ra nền sản xuất nông nghiệp bền vững, hiệu quả hơn.

-Vâng, xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!

Hạnh Nguyên - Hoàng Anh (lược ghi)