Theo Bộ trưởng Nguyễn Quân,  Bộ KH&CN đã nghiên cứu rất kỹ về nơi được chọn, đảm bảo các tiêu chí về an toàn, tiết kiệm, thuận tiện và kết nối trong tương lai…

Lựa chọn an toàn, tiết kiệm

Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Quân: “Việc xây dựng lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu mới hiện đã quá chậm, lẽ ra cuối năm 2013 đã phải khởi công. Trước đó ngay sau khi Việt Nam và Liên bang Nga ký Hiệp định liên Chính phủ về xây dựng Trung tâm Khoa học và Công nghệ hạt nhân (ngày 22/11/2011), Bộ đã giao cho Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam triển khai việc tìm kiếm và đánh giá địa điểm cho việc xây dựng lò phản ứng nghiên cứu mới- thành phần chính và quan trọng nhất của Trung tâm Khoa học và Công nghệ hạt nhân.

Dự án Trung tâm KH&CN hạt nhân với nguồn vốn vay ưu đãi của Chính phủ Nga dành cho Việt Nam hơn 552 triệu USD, chủ yếu dành cho phần dự án tại Đà Lạt (499 triệu USD) và địa điểm Hà Nội khoảng 53 triệu USD. Trọng tâm dự án là lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu, có công suất dự kiến khoảng 15MWt, gấp 30 lần so với lò phản ứng hạt nhân hiện tại ở Đà Lạt.

Theo đó địa điểm được chọn được địa điểm thích hợp cho lò nghiên cứu mới là tiểu khu 151A, phường 12, thành phố Đà Lạt. Bộ KH&CN đã làm tờ trình gửi Thủ tướng Chính phủ và trong phiên họp Thường trực Chính phủ ngày 4/1/2013, Chính phủ đã nhất trí với đề xuất của Bộ về địa điểm xây dựng lò nghiên cứu mới.

Tuy nhiên, trong hơn một năm qua, việc triển khai gặp nhiều khó khăn, do chưa có sự đồng thuận về “phương án địa điểm” giữa Bộ KH&CN và lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng. “Chưa thỏa thuận được địa điểm xây lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu. Đó là nguyên nhân làm cho tiến trình triển khai dự án chậm lại so kế hoạch và chưa có đủ căn cứ để hai nước đàm phán cụ thể về tài chính” - Bộ trưởng Nguyễn Quân nói.

Theo đánh giá của Bộ Khoa học và Công nghệ, địa điểm xây lò nghiên cứu mới được lựa chọn bởi có nhiều điều kiện thuận lợi khi chỉ cách trung tâm Đà Lạt khoảng 12km, gần với lò hạt nhân Đà Lạt hiện hữu để thuận tiện cho đội ngũ cán bộ, chuyên gia trong và ngoài nước làm việc. Địa điểm có quy mô hơn 100ha và có hồ nước với trữ lượng nước đủ dùng cho lò phản ứng, nằm cách ly với khu dân cư, cơ sở hạ tầng như giao thông, điện, nước, viễn thông đầy đủ.

Lò nghiên cứu mới ở Đà Lạt cũng sẽ dễ dàng hỗ trợ cho dự án điện hạt nhân tại Ninh Thuận trong quá trình thi công xây dựng và đưa nhà máy vào vận hành, cũng như các dự án sau này ở khu vực miền Trung. Mặt khác, địa điểm này trước đó cũng đã được dự định làm Trung tâm ứng dụng kỹ thuật hạt nhân công nghệ cao. Qua khảo sát, các chuyên gia Nga cũng cho rằng địa điểm của Bộ Khoa học và Công nghệ lựa chọn đạt được hầu hết các tiêu chí để xây dựng lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu công suất 10-20 MWt.

Tỉnh lo không có cơ sở

Tuy nhiên, địa điểm xây lò nghiên cứu mới ở phường 12, Đà Lạt, không nhận được sự đồng tình từ lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng, dù Lâm Đồng ủng hộ dự án đặt trên địa bàn tỉnh. Với lo ngại xây thêm lò hạt nhân mới sẽ ảnh hưởng đến môi trường du lịch của Đà Lạt và cuộc sống của người dân nơi đây, lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng đã nhiều lần làm việc với Bộ Khoa học và Công nghệ và đề xuất 5 địa điểm khác để thay thế.

Trong đó có hai địa điểm thuộc xã Tà Nung và xã Trạm Hành của Đà Lạt, 3 địa điểm thuộc các xã Đạ Nhim và Đạ Sar, huyện Lạc Dương; tất cả đều cách xa trung tâm Đà Lạt. Kết quả khảo sát và đánh giá ban đầu cho thấy trong 5 địa điểm do tỉnh đề xuất, có ưu thế hơn cả là địa điểm thuộc tiểu khu 120, xã Đạ Nhim, huyện Lạc Dương, cách trung tâm Đà Lạt hơn 30 km.

Tuy nhiên, sau khi khảo sát, Bộ KH và CN cho rằng, địa điểm này cách xa trung tâm TP Đà Lạt (khoảng 30km, cách địa điểm đề xuất của Bộ khoảng 18km), cơ sở hạ tầng chưa phát triển và nhiều yếu tố quan trọng khác không phù hợp để xây lò nghiên cứu mới. Báo cáo của Bộ KH và CN nêu: “Điều kiện thực tế hiện nay cho thấy, việc đi lại khó khăn và tốn nhiều thời gian - mất hàng giờ đồng hồ”.

Mới đây nhất, tại buổi làm việc của Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh với lãnh đạo tỉnh (ngày 25/3), Bí thư Tỉnh ủy Huỳnh Đức Hòa tiếp tục kiến nghị Chính phủ xem xét việc đưa dự án lò nghiên cứu mới ra xa Đà Lạt và theo tỉnh là địa điểm tại Lạc Dương sẽ phù hợp.

Ở nhiều nước tiên tiến lò hạt nhân nghiên cứu được xây dựng ngay trong thành phố.

Theo Bí thư Tỉnh ủy, sự lo lắng của người dân và du khách là có thật bởi hai chữ “hạt nhân” vốn đã nhạy cảm, Đà Lạt đã có một lò phản ứng nay thêm một lò mới với quy mô lớn sẽ ảnh hưởng đến hoạt động du lịch của thành phố ngàn hoa.

Thế nhưng Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng địa điểm do tỉnh Lâm Đồng đề xuất tại huyện Lạc Dương không phù hợp cho việc xây dựng lò nghiên cứu mới vì đòi hỏi nguồn vốn đầu tư cơ sở hạ tầng lớn; không thể thu hút nguồn cán bộ giỏi; đánh mất vai trò hỗ trợ cho chương trình điện hạt nhân; không tạo ra hệ thống cơ sở hạ tầng đồng bộ hỗ trợ hạt nhân tại Đà Lạt… Bộ cũng khẳng định rằng, lo ngại của tỉnh về việc cơ sở nghiên cứu hạt nhân ảnh hưởng du lịch là không có cơ sở.

Do đó, báo cáo giải trình trước Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Bộ trưởng Nguyễn Quân mong Quốc hội ủng hộ đề xuất của Bộ Khoa học và Công nghệ vì địa điểm này có nhiều thuận lợi, không quá vướng giải phóng mặt bằng ảnh hưởng đến người dân và đỡ tốn kém đầu tư cho nhà nước.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, sau nhiều thập kỷ phát triển của ngành hạt nhân trên thế giới, đối với lò nghiên cứu chưa bao giờ xảy ra sự cố ảnh hưởng đến con người và môi trường.

“Tại nhiều nước, lò hạt nhân nghiên cứu được xây dựng tại trung tâm thành phố hoặc trong khuôn viên của trường đại học. Lò nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt vận hành 30 năm qua an toàn là một ví dụ rõ ràng minh chứng cho tính an toàn của lò nghiên cứu”- báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh. Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Nhị Điền, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, Viện trưởng Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt cũng khẳng định trên thế giới chưa xảy ra sự cố nào đối với lò nghiên cứu.

Theo tiến sỹ Điền, qua khảo sát thực tế tại một số nước như Hàn Quốc, Đức, đều xây lò nghiên cứu ở trung tâm thành phố, trong đó lò nghiên cứu tại Daejon (Hàn Quốc) với công suất 30 MWt cũng nằm gần khu dân cư, trong khi dự kiến lò nghiên cứu mới ở Đà Lạt chỉ khoảng 15 MWt.

Bộ trưởng KH và CN Nguyễn Quân mong muốn Quốc hội ủng hộ địa điểm đề xuất của Bộ, đồng thời đề nghị Bộ Tài nguyên - Môi trường, UBND tỉnh Lâm Đồng khảo sát, xem xét và có ý kiến thêm, để Thủ tướng Chính phủ có cơ sở quyết định. Bởi, theo kế hoạch triển khai dự án, giờ đã quá chậm…