Đột biến là phương pháp có hiệu quả trong cải tiến, khắc phục nhược điểm của các giống cây trồng đang có trong sản xuất, giúp nâng cao năng suất, rút ngắn thời gian sinh trưởng, tăng khả năng chống chịu bệnh, đáp ứng nhu cầu của sản xuất. Viện Di truyền Nông nghiệp đã chọn tạo giống đột biến phóng xạ với tổng số 37 giống (20 giống lúa, 12 gioiongs đậu tương, 2 giống ngô, 3 giống hoa) chiêm 46,3% tổng số giống cây trồng của cả nước.
Hiện nay, trên thế giới đã chọn tạo được 3.200 giống đột biến ở 220 loài cây trồng. Việt Nam áp dụng phương pháp chọn giống đột biến muộn hơn so với các nước khác, bắt đầu từ năm 1968 nhưng sau đó phát triển mạnh và thu được nhiều kết quả, đã có 71 giống đột biến được chọn tạo.
Thông tin từ Viện Di truyền Nông nghiệp cho biết, từ năm 2010 đến nay, Viện Di truyền Nông nghiệp đã chọn tạo thành công nhiều giống đột biến mới, góp phần phát triển sản xuất nông nghiệp, thích ứng với biến đổi khí hậu, đặc biệt trên lúa và đậu tương.
Nhờ ứng dụng phương pháp đột biến bằng chiếu xạ tia gamma kết hợp marker phân tử, Viện Di truyền Nông nghiệp đã chọn tạo được 03 giống mới gồm: Giống lúa DT80 được công nhận giống lúa quốc gia từ năm 2019, năng suất bình quân 6-7 tấn/ha, mang lại hiệu quả kinh tế tăng 330USD/ha so với giống lúa TL6.3(giống lúa đối chứng ban đầu) do năng suất tăng 15% và khả năng chịu mặn tốt hơn. Với tổng diện tích gieo trồng là 15.000 ha, lợi nhuận mà giống DT80 mang lại cho nông dân khoảng 4,95 triệu USD và có khoảng 650.000 nông dân được hưởng lợi từ giống này.
Giống lúa CNC11 được công nhận giống lúa quốc gia từ năm 2019, năng suất bình quân 6-6,5 tấn/ha, giống lúa CNC11 mang lại hiệu quả kinh tế tăng 315USD/ha so với giống lúa gốc BT7 do năng suất tăng 10% và khả năng chống chịu tốt. Tổng diện tích gieo cấy khoảng 10.000 ha. Lợi nhuận mà hạt giống CNC11 mang lại cho nông dân khoảng 3,15 triệu USD và có khoảng 500.000 nông đân được hưởng lợi từ giống này.
Giống lúa VDT99 có triển vọng đã được gửi khảo nghiệm quốc gia từ năm 2020. Năng suất bình quân 6,5-7,5 tấn/ha, VDT99 cho hiệu quả kinh tế tăng khoảng 350 USD/ha so với giống lúa trồng phổ biến trong sản xuất là KD18 do năng suất tăng 17% khả năng chống chịu tốt hơn.
Bên cạnh đó, Viện Di truyền Nông nghiệp đã chọn tạo được 198 dòng lúa đột biến có triển vọng gồm 45 dòng kháng bệnh bạc lá, 27 dòng kháng bệnh đạo ôn, 43 dòng chịu mặn, 36 dòng chịu hạn, 47 dòng có thời gian sinh trưởng ngắn hơn (85-90 ngày trong vụ hè) và chịu nhiệt độ cao, là những nguồn vật liệu quý phục vụ công tác chọn tạo giống thích ứng với biến đổi khí hậu.
Ngoài lúa thì đậu tương là cây trồng truyền thống chiếm vị trí quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, có giá trị kinh tế và hiệu quả cao trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng tại Việt Nam nhưng diện tích đang có xu hướng giảm dần, nguyên nhân do thiếu các giống mới năng suất cao, chất lượng tốt, chống chịu với sâu bệnh hại. Đậu tương có hoa nhỏ, dễ nát, dễ bị tổn thương, gây khó khăn khi khử đục và làm rụng hoa thậm chí trong điều kiện thuận lợi. Với mục tiêu chọn tạo ra các giống đậu tương mới đáp ứng nhu cầu của sản xuất, các nhà khoa học của Viện Di truyền Nông nghiệp đã sử dụng phương pháp đột biến tạo ra các giống đậu tương đột biến có các tính trạng được cải tiến rõ rệt về năng suất, thời gian sinh trưởng, khả năng chịu bệnh…Kết quả đã tạo ra 03 giống đậu tương mới (DT2008, DT2010, DT215) và các dòng đột biến chịu bệnh gỉ sắt và phấn trắng, năng suất cao, hàm lượng protein cao (>40%)…
Mô hình sản xuất giống đậu tương DT215 tại huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai
Giống đậu tương DT2008 chọn tạo từ chiếu xạ tia gamma nguồn Co60 hạt khô dòng 2001HC. Từ năm 2010 đến nay, giống DT2008 đã được đưa vào sản xuất tại nhiều địa phương trong cả nước như Hà Nội, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Cao Bằng, Phú Thọ, Yên Bái, Hà Giang, Đắk Lawsk, Đắk Nông…
Giống đậu tương DT2010 được chọn tạo từ tổ hợp lai giữa các giống đột biến DT2008xDT99, có thời gian sinh trưởng từ 80-88 ngày, sinh trưởng khỏe, chịu hạn tốt, hạt to, năng suất từ 2,5-3,0 tấn/ha, cao hơn 10% so với DT84. Do có thời gian sinh trưởng ngắn, năng suất cao hơn giống DT84 trong sản xuất, đặc biệt là ở vụ Đông trên đất sau hai vụ lúa tại đồng bằng sông Hồng, đang được sản xuất tại Hà Nội, Vĩnh Phúc, Thanh Hóa…
Giống đậu tương DT215 là giống đậu tương hạt đen đầu tiên tại Việt Nam được chọn tạo bằng chiếu xạ gamma nguồn Co60 trên hạt khô giống DT2008. So với giống gốc DT2008, DT215 sinh trưởng phát triển tương đương, chịu bệnh khá, năng suất cao từ 2,5-3,2 tấn/ha nhưng có hàm lượng dinh dưỡng cao hơn và thời gian sinh trưởng ngắn hơn 5-8 ngày. Hiện nay, giống này đang được phát triển sản xuất tại Hà Nội, Vĩnh Phúc, Gia Lai… với diện tích hàng tram ha/năm, được người nông dân và doanh nghiệp đánh giá cao về năng suất và hiệu quả kinh tế, có khả năng mở rộng diện tích trong sản xuất.
TS. Võ Thị Minh Tuyển, Viện Di truyền Nông nghiệp cho biết, hiện nay kỹ thuật sàng lọc đột biến kết hợp ứng dụng công nghệ sinh học để tạo giống cây trồng đột biến trên thế giới rất phát triển, đòi hỏi phải đầu tư các trang thiết bị máy móc chuyên dụng, hiện đại. Tại Việt Nam, các nhà khoa học vẫn phải chọn lọc thủ công và kinh nghiệm, việc ứng dụng công nghệ sinh học vào chọn tạo giống đột biến còn hạn chế. Hơn nữa, chưa có nhiều cán bộ chuyên sâu về ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong nông nghiệp là rất ít, kinh phí đầu tư cho nghiên cứu chọn tạo giống đột biến còn hạn chế, số lượng đề tài dự án ít nên việc chọn tạo và phát triển các giống đột biến ra sản xuất còn gặp khó khăn.
Do vậy, để nâng cao hiệu quả chọn giống cây trồng đột biến thì cần có các chính sách, chiến lược để khuyến khích các nhà khoa học nghiên cứu, phát triển và ứng dụng các kỹ thuật hạt nhân trong nông nghiệp, đầu tư nguồn nhân lực và trang thiết bị hiện đại hơn để có thể nghiên cứu sâu sắc về các tính trạng đột biến ở mức độ phân tử nhằm phục vụ trở lại cho công tác chọn tạo giống cây trồng đột biến.
PV
