Đó là phân tích của Viện Chiến lược và Chính sách KH&CN, Bộ KH&CN nhân sự kiện Việt Nam tăng xếp thứ hạng cao trong Bảng xếp hạng Chỉ số đổi mới sáng tạo (ĐMST) toàn cầu năm 2015.

Việt Nam đứng thứ hạng cao về hiệu quả đổi mới sáng tạo

Báo cáo Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) là kết quả nghiên cứu cộng tác giữa Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) và Đại học Cornell (Hoa Kỳ), Học viện Kinh doanh INSEAD (Pháp). Theo báo cáo, Việt Nam tăng 19 bậc trên Bảng xếp hạng GII, đứng thứ 52 (so với vị trí 71 năm 2014 và 76 năm 2013) trên tổng số 141 nền kinh tế (năm 2014 có 143 nền kinh tế được xếp hạng). Xét về hiệu quả ĐMST, Việt Nam đứng ở thứ hạng cao, thứ 9 thế giới (năm 2014 chúng ta đứng thứ 5 thế giới, năm 2013 thứ 17 và năm 2012 thứ 27), dựa trên điểm trung bình của 79 chỉ số chia làm hai nhóm: nhóm các tiểu chỉ số đầu vào và nhóm các tiểu chỉ số đầu ra của ĐMST. Như vậy, năm 2015, dù hiệu quả ĐMST giảm 4 bậc, nhưng ở chỉ số xếp hạng chung quan trọng nhất, chúng ta đã tăng bậc ngoạn mục.

Việc xây dựng GII dựa trên 02 nhóm tiểu chỉ số là nhóm tiểu chỉ số đầu vào và nhóm tiểu chỉ số đầu ra. Nhóm tiểu chỉ số đầu vào bao gồm 05 tiểu chỉ số chủ yếu là thể chế, vốn con người và nghiên cứu, cơ sở hạ tầng, sự phát triển của thị trường, môi trường kinh doanh. Nhóm tiểu chỉ số đầu ra bao gồm 02 tiểu chỉ số là tiểu chỉ số đầu ra công nghệ và tri thức, các kết quả sáng tạo.

Chỉ số ĐMST có mối quan hệ với sự phát triển của nền kinh tế. Tuy nhiên, việc xếp hạng 52/141 của Việt Nam cao hơn nhiều quốc gia/nền kinh tế có GDP trên đầu người cao hơn Việt Nam như South Africa (Nam Phi), Serbia, Brazil, Uruguay,… Báo cáo GII phân chia các quốc gia/nền kinh tế thành 03 nhóm có chỉ số ĐMST khác nhau: nhóm dẫn đầu, nhóm thành đạt về ĐMST và nhóm tụt hậu. Việt Nam được xếp hạng trong “nhóm thành đạt” và có vị trí khá tốt trong nhóm này.

Trong khu vực Đông Nam Á, chỉ số ĐMST của Việt Nam xếp thứ 3 sau Singapore (số 7 trong nhóm dẫn đầu) và Malaysia (số 32) và xếp trên Thái Lan (số 55). Chỉ số ĐMST của Việt Nam được xếp hạng tăng cao chủ yếu là do các tiểu chỉ số đầu ra được đánh giá cao (hạng 39) trong khi tiểu chỉ số đầu vào của Việt Nam thấp (hạng 78). Tiểu chỉ số ĐMST đầu ra của Việt Nam cao hơn Thái lan (hạng 62). Do xếp hạng các tiểu chỉ số ĐMST đầu ra của Việt Nam cao hơn nhiều so với xếp hạng của các tiểu chỉ số đầu vào, tỷ lệ hiệu suất ĐMST (được đo bằng tỷ lệ điểm số của tiểu chỉ số ĐMST đầu ra trên điểm số tiểu chỉ số ĐMST đầu vào) của nước ta được Báo cáo GII xếp trong 10 nước đứng đầu (hạng 9).

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân cho rằng, chỉ số này có ý nghĩa rất quan trọng bởi đây là đánh giá hết sức khách quan của WIPO và Đại học Cornell (Hoa Kỳ) cùng Học viện Kinh doanh INSEAD (Pháp). Để đưa ra được đánh giá, các tổ chức này đã dựa trên số liệu của 79 tiêu chí được thống kê từ các quốc gia. Vì thế, có thể nói xếp hạng này đánh giá thực chất sự ĐMST của các nền kinh tế. Nhiều người cũng cho rằng, chỉ số này thể hiện trình độ phát triển công nghệ của một quốc gia vì các tiêu chí cũng thể hiện tương đối tổng hợp.

Tại sao chỉ số ĐMST nước ta tăng?

Theo phân tích của Viện Chiến lược và Chính sách KH&CN, Bộ KH&CN, chỉ số ĐMST nước ta tăng chủ yếu là do các tiểu chỉ số đầu ra tăng mạnh. Điều này cũng có nghĩa là kết quả đầu tư của Nhà nước cho KH&CN cũng đã được đánh giá tốt hơn. Các sản phẩm đầu ra sáng tạo như các bài báo được đăng trên các tạp chí trong nước và quốc tế gia tăng; kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ được ứng dụng cao hơn vào sản xuất, đời sống. Đây cũng là một chỉ báo tốt rằng việc thực thi Luật KH&CN đang từng bước đạt được hiệu quả. Thông qua các quy định bắt buộc phải công bố kết quả nghiên cứu với các nhiệm vụ cấp Quốc gia, cấp Bộ; thông qua cơ chế đặt hàng của Nhà nước, kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ đã được tăng cường ứng dụng vào sản xuất, đời sống.

Cần tạo môi trường kinh doanh cạnh tranh lành mạnh để thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới công nghệ.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân cho rằng, chỉ số đánh giá này đã ghi nhận sự nỗ lực của Việt Nam khi chúng ta bắt đầu có Luật KH&CN từ năm 2013. Có thể thấy Luật có tác dụng rất lớn với 3 trụ cột là đổi mới phương thức đầu tư, cơ chế tài chính và đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực KH&CN bước đầu đã đem lại sức sáng tạo, sức sống mới cho KH&CN Việt Nam. Các nhà khoa học đã đánh giá Luật có nhiều chuyển biến rất tốt, đặc biệt là các sản phẩm KH&CN phát triển rất nhanh. Công bố quốc tế năm 2014 của KHCN Việt Nam đã vượt qua ngưỡng 2.600 bài quốc tế trên tạp chí ISI. Số lượng sáng chế cũng tăng lên đáng kể. Số sản phẩm khoa học của Việt Nam đã có sản phẩm lên vị trí hàng đầu trong khu vực và tương xứng với trình độ quốc tế.

Tuy nhiên hiện nay, tiểu chỉ số đầu vào của Việt Nam còn thấp (hạng 78). Về lâu dài, muốn duy trì thứ hạng cao trong xếp hạng về chỉ số đổi mới, ngoài việc giữ được thứ hạng cao của các tiểu chỉ số đầu ra, các tiểu chỉ số đầu vào cần được cải thiện.

Bên cạnh việc phân tích, lý giải lý do xếp hạng chỉ số ĐMST của Việt Nam tăng, Viện Chiến lược và Chính sách KH&CN cũng đưa ra giải pháp thời gian tới. Theo đó, việc cải thiện vị thế của các tiểu chỉ số đầu vào trong những năm trước mắt rất quan trọng. Trong đó, cần tập trung cải thiện một số tiểu chỉ số sau. Thứ nhất, tiếp tục cải cách thể chế để tạo môi trường thuân lợi hơn cho các sản phẩm ĐMST. Tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lý KH&CN, tăng cường hiệu quả và chất lượng hoạt động của các trường đại học và viện nghiên cứu. Cơ chế tài chính cho KH&CN đang được cải thiện và cần tiếp tục đổi mới mạnh hơn nhằm tạo thuận lợi tối đa cho các hoạt động sáng tạo.

Thứ hai, giữ vững, phát huy được thứ hạng tốt về chỉ số ĐMST trong Báo cáo GII không chỉ là trách nhiệm của Bộ KH&CN mà còn là trách nhiệm của tất các các Bộ, ngành, địa phương. Trong đó, việc chủ động hội nhập với các thị trường tài chính quốc tế, cải thiện môi trường kinh doanh ở Việt Nam là các yếu tố trọng yếu để cải thiện thứ hạng của các tiểu chỉ số đầu vào.

Thứ ba, tăng cường đầu tư cho KH&CN nhằm cải thiện các tiểu chỉ số đầu vào. Nhà nước cần thực hiện và cam kết đầu tư cho KH&CN không dưới 2% chi ngân sách, đảm bảo việc gia tăng đầu tư cho KH&CN nhanh hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế. Việc thu hút các nguồn đầu tư ngoài ngân sách nhà nước, đặc biệt là đầu tư của doanh nghiệp cho KH&CN là một trong các trọng tâm của chính sách nhà nước trong những năm tới đây.

Thứ tư, tạo môi trường kinh doanh cạnh tranh lành mạnh để thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới công nghệ. Môi trường kinh doanh của nước ta cần được cải thiện theo hướng để doanh nghiệp ngày càng nhận thức được đổi mới công nghệ là một trong các yếu tố sống còn cho sự tồn tại và phát triển trên thị trường. Ở đây, hoạt động đổi mới công nghệ của doanh nghiệp cũng phụ thuộc nhiều vào năng lực hấp thu và làm chủ công nghệ mới của doanh nghiệp. Nhà nước xây dựng các biện pháp, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tăng vường năng lực hấp thu và làm chủ công nghệ mới.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Quân, đây là kết quả bước đầu của những đổi mới tích cực trong cơ chế quản lý và hoạt động KH&CN và các lĩnh vực khác trong thời gian qua. Từ kết quả đánh giá này, Bộ KH&CN cùng với cộng đồng khoa học sẽ nỗ lực hơn nữa để hoạt động KH&CN và ĐMST thực sự là động lực cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế của đất nước.

Bài, ảnh: Hạnh Nguyên