111 nguồn gen được phát triển thành sản phẩm thương mại hóa

Ngày 26/12, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tổ chức hội thảo "Đánh giá kết quả thực hiện đề án khung quỹ gen cấp bộ, cấp tỉnh giai đoạn 2013-2019 và chia sẻ nguồn gen" nhằm tổng kết lại kết quả thực hiện đề án, qua đó đề xuất các giải pháp, phương án cũng như định hướng để thực hiện đề án cho các giai đoạn tiếp theo.

Báo cáo tổng hợp đánh giá kết quả thực hiện đề án khung quỹ gen cấp Bộ, cấp tỉnh (2013 – 2019) và chia sẻ nguồn gen, ông Ngô Xuân Bình, Phó Vụ trưởng Vụ KH&CN các ngành kinh tế kỹ thuật cho biết, Việt Nam được xếp thứ 16 trên thế giới về các quốc gia có sự đa dạng về sinh học bậc thế với nhiều loại động thực vật, trong đó có nhiều loại có giá trị bảo tồn cao trong phạm vi quốc gia và quốc tế. Theo báo cáo thống kê mới nhất, Việt Nam có khoảng 1.400 loài thực vật bậc cao, bò sát có 296 loài, thú 322 loài, 887 loài chim, 357 loài bò sát, 176 loài ếch nhái, hàng vạn loài côn trùng và các loài động vật không xương sống khác, vi tảo ở vùng nước ngọt được xác định là 1.438 loài chiếm 9,6% so với thế giới,… Nếu tổ chức tốt công tác bảo tồn các loài sinh vật đặc hữu này để khai thác phục vụ nghiên cứu khoa học, sản xuất, đời sống… thì sẽ tạo nhiều cơ hội để phát triển kinh tế, xã hội của đất nước.

Theo ông Ngô Xuân Bình, tại Quyết định số 1671/QĐ-TTg ngày 28/9/2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030 đã nêu rõ quan điểm, nguồn gen không chỉ đơn thuần phục vụ đắc lực cho phát triển kinh tế mà còn tác động đến mọi mặt của xã hội và an ninh, quốc phòng. Nhận thức được tầm quan trọng của tài nguyên di truyền, trong vòng 10 năm qua, Nhà nước đã ban hành khung pháp lý tương đối đầy đủ liên quan đến bảo tồn và khai thác sử dụng nguồn gen thực vật, động vật và vi sinh vật.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Quốc Doanh phát biểu tại Hội thảo

Qua 10 năm thực hiện, các hoạt động điều tra, thu thập, nhập nội và bảo tồn nhiều nhất được thực hiện đối với nguồn gen cây trồng nông nghiệp. Các cơ quan thuộc hệ thống bảo tồn tài nguyên thực vật nông nghiệp thu thập được 45.975 nguồn gen của trên 500 loài cây trồng. Đặc biệt, trong những năm gần đây số lượng nguồn gen có giá trị làm thuốc đã phát hiện được 6.784 loài, trong khi đó trước đây dự đoán chỉ có khoảng 4.470 loài.

Đến nay đã phát hiện thêm 55 giống vật nuôi đưa số lượng bảo tồn ở các cấp lên đến 887 giống, trong đó có những giống được khai thác thành hàng hóa và có thương hiệu như: Cừu Phan Rang, Bò H'Mông, Ngựa bạch, Gà H'Mông,… Và 23 giống được đưa vào danh sách giống được phép kinh doanh và sản xuất của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Thời gian qua các viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I, II, III đã kết hợp với các địa phương điều tra khảo sát các nguồn gen thủy sản có giá trị cần được bảo tồn, lưu giữ  tự nhiên tại khu vực. Ông Bình nhấn mạnh, nguồn gen quý của Việt Nam đã được bảo tồn và khai thác hợp lý hơn và đã tạo ra những dòng sản phẩm chất lượng cao được người tiêu dùng ưu chuộng. Các  giai đoạn trước chúng ta mới chỉ tập trung vào bảo tồn, lưu giữ nguồn gen, hiện nay đã chuyển sang khai thác và chia sẻ nguồn gen với 111 nguồn gen được phát triển thành sản phẩm thương mại hóa, 3.179 nguồn gen được chia sẻ phục vụ nghiên cứu và ứng dụng trong sản xuất. Đây là thành tựu chính đạt được của Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen, một lần nữa khẳng định nguồn gen là tài sản quốc gia như đã được nêu tại Quyết định số 1671.

Cần xã hội hóa trong xây dựng, bảo tồn nguồn gen

Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Công Tạc nhấn mạnh: Việt Nam là một trong những quốc gia có điều kiện khí hậu, địa lý thuận lợi với nhiều loài động vật, thực vật, đa dạng sinh học... Gen là tài nguyên, tài sản quốc gia. Nhận thức được tầm quan trọng của nguồn tài nguyên di truyền này, Bộ đã xây dựng đề án khung quỹ gen cấp bộ, cấp tỉnh giai đoạn 2013-2019. Việc chia sẻ nguồn gen là cơ sở để Việt Nam bảo tồn, tạo lập, lai giống, phát triển nguồn gen tạo ra những gen tốt, mang lại giống mới, sản phẩm mới hiệu quả cao phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện đề án vẫn còn nhiều tồn tại, thách thức về công tác quản lý, công nghệ, đầu tư... Vì vậy, cần tổng kết lại kết quả giai đoạn 2013-2019 để đánh gia công tác bảo tồn, lưu giữ và phát triển nguồn gen, đồng thời đề ra định hướng phát triển trong giai đoạn tới.

Toàn cảnh Hội thảo 

Tại Hội thảo, đã có nhiều báo cáo tham luận được trao đổi và thảo luận, đại diện của các đơn vị đều đánh giá cao kết quả thực hiện đề án khung quỹ gen cấp bộ, cấp tỉnh giai đoạn 2013-2019, đồng thời cho biết đang tập trung xây dựng đề án khung cấp tỉnh cho giai đoạn 2020-2025, định hướng đến năm 2030 để gửi Bộ KH&CN xem xét, phê duyệt thống nhất trên toàn quốc nhằm đảm bảo các nguồn gen quý của Việt Nam được bảo tồn và khai thác hợp lý, tạo ra những dòng sản phẩm chất lượng cao được người tiêu dùng ưa chuộng. Trong đó có nhiều ý kiến cho rằng cần tập trung xây dựng nguồn gen bằng cách xã hội hóa, đi sâu đánh giá nguồn gen, đầu tư kinh phí giải trình tự mã gen, tìm ra giá trị của từng nguồn gen,…

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Quốc Doanh cho rằng, hiện nay nguồn gen có vai trò rất quan trọng, tuy nhiên hiện trạng đã, đang và sẽ suy thoái nguồn gen cũng rất rõ, đó là do chiến tranh, thiên tai, phát triển kinh tế  (đặc biệt là thủy điện)… Vì vậy việc thu thập, bảo quản và phát triển nguồn gen cần sự chung tay của các cấp, các ngành.  Thứ trưởng đề nghị các đơn vị tham gia thực hiện cần rà soát tất cả các khâu, các công đoạn từ thu thập, bảo tồn, đánh giá, tư liệu hóa và thông tin cho đến khai thác sử dụng và phát triển nguồn gen.Từ đó có các giải pháp, cơ chế phối hợp, nhằm tập trung vào việc khai thác và chia sẻ nguồn gen để phát triển các sản phẩm thương mại hóa.

Bài, ảnh: Nhóm PV