Đây cũng là một trong những nội dung tại tọa đàm "Tiếp tục đổi mới cơ chế chuyển giao tiến bộ khoa học và công nghệ về nông thôn, miền núi" do Báo Nhân Dân, Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Khẳng định vai trò doanh nghiệp

Phân tích về vai trò của doanh nghiệp trong việc chủ trì thực hiện các dự án thuộc Chương trình Nông thôn, miền núi, PGS, TS Lê Tất Khương, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Vùng (Bộ KH&CN) khẳng định: Lựa chọn đơn vị chủ trì dự án thuộc Chương trình Nông thôn, miền núi là công việc hết sức quan trọng, có ảnh hưởng trực tiếp đến sự thành công của dự án.

Lý giải về điều này, Th.S Nguyễn Thế Ích, quyền Chánh Văn phòng Chương trình Nông thôn, miền núi cho rằng: Hầu hết các dự án do các doanh nghiệp chủ trì đều là loại dự án sản xuất ra các sản phẩm hàng hóa và sau khi dự án kết thúc đều làm khá tốt việc mở rộng quy mô sản xuất, được thể hiện qua các mặt: Việc mở rộng quy mô sản xuất gắn liền với quyền lợi của doanh nghiệp, do vậy họ rất tích cực trong việc mở rộng quy mô dự án sau khi kết thúc.

Có thể chứng minh sự thành công của các dự án khi có doanh nghiệp tham gia như: Dự án “Ứng dụng công nghệ chăn nuôi lợn siêu nạc theo phương thức công nghiệp, tạo giống lợn bố, mẹ phục vụ phát triển chăn nuôi tại tỉnh Yên Bái”. Tổng công ty Hòa Bình Minh, đơn vị tiếp nhận dự án đã đưa giống lợn ngoại thuần ông bà vào nuôi để cung cấp đàn giống bố mẹ có năng suất và chất lượng cao cho địa phương. Nguồn giống để tạo đàn bố mẹ xuất phát từ những giống có năng suất và chất lượng cao, có tiềm năng di truyền tốt, khả năng thích nghi cao… Bà Nguyễn Thị Hiền – Phó Tổng giám đốc, Tổng công ty Hòa Bình Minh, Giám đốc Dự án Nông nghiệp công nghệ cao cho biết: Theo kết quả nghiên cứu, tỷ lệ nạc của các giống này đều khá cao từ 57% đến 63%, tốc độ tăng trọng trong giai đoạn nuôi thịt từ 20-90 kg đạt từ 600-700 gam/ngày. Năm 2006, trước khi thực hiện dự án, doanh thu của trang trại đạt 1 tỷ đồng/năm thì đến năm 2009 sau 3 năm triển khai dự án doanh thu đã đạt gần 20 tỷ đồng. Dự kiến năm 2011 doanh thu sẽ đạt khoảng 24 tỷ đồng và giải quyết việc làm tại chỗ cho 115 lao động.
Hay như dự án “Xây dựng mô hình ứng dụng công nghệ sản xuất giống nhân tạo và nuôi thương phẩm tu hài tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh”. Đơn vị chủ trì đã tiếp nhận dự án và làm chủ công nghệ sản xuất giống tu hài thương phẩm. Đơn vị chủ trì cho biết: Trước đây, doanh thu công ty chỉ đạt 2 tỷ đồng/năm nhưng sau khi triển khai dự án 1 năm thì doanh thu đã đạt tới 150 tỷ đồng năm 2007 và đạt 200 tỷ đồng trong năm 2010. Ông Đỗ Tờ, người trực tiếp tiếp nhận dự án cho biết: Nhờ áp dụng kỹ thuật nuôi tu hài mà chương trình chuyển giao đã mang đến cho ông sự đổi đời trong sự nghiệp. Hiện nay, tu hài của ông có mặt ở nhiều địa phương trong cả nước thu lợi nhuận hàng trăm tỷ đồng mỗi năm.

Nên giao cho doanh nghiệp chủ trì các dự án sản xuất ra sản phẩm, hàng hóa có quy mô lớn

Chính hiệu quả của các chương trình nông thôn miền núi đã thu hút được sự đầu tư cho KH&CN từ xã hội. Nhìn từ con số thống kê của Chương trình Nông thôn miền núi cho thấy: nếu trước 1998, kinh phí thực hiện các dự án chuyển giao KH&CN về nông thôn và miền núi phần lớn được cấp từ ngân sách nhà nước, kinh phí đối ứng chủ yếu là từ công lao động của các hộ dân tham gia dự án, thì từ sau 1998, các dự án có vốn đối ứng của địa phương của địa phương, hộ nông dân và doanh nghiệp tăng rõ rệt, trong đó có những dự án vốn doanh nghiệp chiếm đến 80-90%, nguồn vốn cũng đa dạng hơn – từ vốn tự có, vốn vay ngân hàng đến vật tư, đất đai, công lao động...

Tuy nhiên, ngoài những thành công, những hạn chế của chương trình cũng được phân tích tại tọa đàm. Đó là một số dự án không thành công hoặc không đạt kết quả mong muốn, số lượng dự án thuộc loại này không nhiều, mặc dù đã xây dựng được mô hình nhưng thiếu sức thuyết phục hoặc thậm chí có mô hình với nội dung nghèo nàn, hàm lượng khoa học thấp, hiệu quả thấp so với công nghệ mới ra đời hiện đại hơn hoặc không thành công trong việc xây dựng mô hình do các yếu tố khách quan như thiên tại, dịch bệnh… Nguyên nhân chủ yếu là do các dự án này đã không hội tụ đầy đủ các yếu tố bảo đảm sự thành công.

Ông Bùi Mạnh Hải, nguyên Phó trưởng Ban chỉ đạo Chương trình nông thôn miền núi giai đoạn 1998 - 2002 và 2004 - 2010 nêu thực tế, thời gian qua có một số dự án chưa thành công khi được giao cho UBND cấp huyện chủ trì. Theo ông Hải, mặc dù lãnh đạo các địa phương rất tâm huyết với địa bàn huyện mình nhưng vì họ có rất nhiều công việc. Khi dự án thành công thì họ lại chuyển sang việc khác chứ không tiếp nối đến cùng để mở rộng, duy trì dự án. “Chúng ta nên giao cho doanh nghiệp hay một tổ chức chuyên môn để tạo ra một nguồn lực giúp tổ chức đó phát triển lên”, ông Hải đề xuất.

Về những tồn tại này, thứ trưởng Bộ KH&CN, ông Nghiêm Vũ Khải cho rằng nên giao cho doanh nghiệp chủ trì các dự án sản xuất ra sản phẩm, hàng hóa có quy mô lớn, khép kín từ phát triển vùng nguyên liệu đến sơ chế, chế biến sâu và đưa sản phẩm ra tiêu thụ trên thị trường. Các loại hình dự án yêu cầu có tổng số vốn đầu tư cao, Nhà nước chỉ hỗ trợ một phần, còn lại là nguồn vốn đối ứng của doanh nghiệp.

Minh Châu