“Hiện nay, sông Mê Công đã mất đi sự liên kết hoàn toàn giữa 13 kiểu hình hệ sinh thái theo phân loại của WWF”, ông Nikolai Sindorf, cán bộ Chương trình Khoa học Bảo tồn của WWF cho biết, “Khi chúng ta phát triển ngày càng nhiều của các con đập, các quá trình hệ sinh thái tự nhiên sẽ ngày càng bị gián đoạn.”

“Điều đáng báo động ở đây là những tác động tiêu cực của các con đập xây dựng tại nhánh chính hạ lưu sông Mê Công, như dự án đập Xayaburi tại Bắc Lào, sẽ lớn hơn nhiều lần so với tác động của đập xây trên nhánh phụ khi xét về độ liên kết hệ sinh thái. Sông Mê Công đặc biệt nhạy cảm với những tác động của các con đập xây dựng trên nhánh chính do kết cấu của nó - một dòng chảy dài được nuôi dưỡng bằng nhiều nhánh phụ.”

Xayaburi, đập đầu tiên trong số 11 đập được đề xuất xây dựng trên sông Mê Công, dự kiến sẽ sản xuất 1260 MW điện và làm giảm 5% độ liên kết trong toàn lưu vực. Trong khi đó, thủy điện Nam Theun 2 trên sông Nam Theun, Lào với công suất 1070MW chỉ làm giảm khả năng kết nối của sông Mê Công 0.8%, và 6 thuỷ điện trên sông Se San với năng suất 1540MW cũng chỉ giảm độ liên kết 1.2%.

Đập Xayaburi, nếu được xây dựng, sẽ chia cắt 9 hệ sinh thái thượng nguồn (trong tổng số 13 hệ sinh thái) ra khỏi lưu vực, theo phân loại của WWF, trong khi đập Nam Theun 2 và tổ hợp đập Se San chỉ làm chia cắt duy nhất 1 hệ sinh thái nhỏ hơn rất nhiều so với toàn bộ lưu vực (xin xem phụ lục bên dưới).

Sự liên kết hệ sinh thái đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì và đảm bảo quá trình tái tạo của dòng sông. Bằng biểu đồ, nghiên cứu cho thấy 50 đập có quy mô lớn hơn trên các nhánh phụ đã làm gián đoạn nghiêm trọng các quá trình liên quan đến dòng sông. Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học WWF đã định lượng sự chia cắt gây ra bởi các con đập xây dựng trên sông Mê Công. “Độ liên kết hệ sinh thái” được đo bằng cách xem xét đồng thời các quá trình sinh thái quan trọng đối với chức năng của sông, kết hợp với các điểu kiện như sử dụng đất, thuỷ học và dòng chảy theo mùa.

“Khi đánh giá các dự án đập thủy điện trên toàn lưu vực, cần đưa độ liên kết hệ sinh thái vào làm một tiêu chí bền vững” bà  Đặng Thùy Trang, Quản lý Chương trình Thuỷ điện Bền vững và Lưu vực sông, WWF Greater Mekong cho biết. “Khi áp dụng tiêu chí này trên toàn lưu vực sông Mê Công, ta vẫn có thể xây dựng thủy điện mà giảm thiểu tác động đối với môi trường. Khi đó, nhu cầu về năng lượng của địa phương vẫn được đáp ứng, đồng thời các quá trình hệ sinh thái vẫn được bảo tồn trên toàn lưu vực.”

WWF kêu gọi trì hoãn 10 năm việc phê duyệt dự án xây dựng các con đập trên nhánh chính nhằm đảm bảo tất cả những chi phí và lợi ích xây dựng và vận hành của đập được nghiên cứu đầy đủ. Trong khi đó, nhu cầu năng lượng hiện tại có thể được đáp ứng bằng việc xây dựng các dự án thủy điện trên một số nhánh phụ sông Mê Công có chọn lọc, nhờ đó giảm thiểu tác động đối với sự liên kết hệ sinh thái.

Minh Châu