Hợp tác đảm bảo an ninh nguồn phóng xạ

Ông Vương Hữu Tấn, Cục trưởng Cục An toàn bức xạ và hạt nhân (ATBXHN) cho biết, hiện nay tại Việt Nam có 24 cơ sở có sử dụng nguồn phóng xạ nhóm A (hoạt độ phóng xạ trên 1000 Ci) với các loại nguồn phóng xạ chủ yếu như: Co-60, Cs-137, Sr-90 v.v.. Các nguồn phóng xạ này chủ yếu sử dụng trong nghiên cứu, chiếu xạ công nghiệp, xạ trị trong y tế hoặc được lưu giữ tại kho lưu giữ khi không còn nhu cầu sử dụng. 

Trong khuôn khổ Sáng kiến giảm thiểu nguy cơ bức xạ toàn cầu của Bộ Năng lượng Hoa Kỳ, Cục ATBXHN đã hợp tác cùng Phòng Thí nghiệm Tây Bắc Thái Bình Dương tham gia dự án BOA từ năm 2006. Dự án này đã trang bị hệ thống bảo đảm an ninh cho tất cả 24 cơ sở bức xạ có nguồn phóng xạ hoạt độ cao. Từ năm 2006, Cục ATBXHN cũng đã tham gia Dự án An ninh các nguồn phóng xạ khu vực.  Dự án đã cung cấp và hỗ trợ Việt Nam thực hiện các hội thảo, khoá tập huấn, tham quan khoa học và đào tạo ngắn hạn về bảo đảm an ninh các nguồn phóng xạ, tư vấn soạn thảo các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan.

Đến nay, 24 cơ sở bức xạ có nguồn phóng xạ hoạt độ cao đã được trang bị hệ thống an ninh hiện đại, đã và đang xây dựng kế hoạch an ninh tại cơ sở nhằm đảm bảo quy trình vận hành hệ thống an ninh, chống lại sự xâm nhập trái phép, bảo vệ nguồn phóng xạ.

Ông Tấn cho biết thêm, đối với mức an ninh B (các cơ sở có nguồn phóng xạ hoặc tập hợp nguồn phóng xạ có tỷ số hoạt độ phóng xạ lớn hơn hoặc bằng 10 và nhỏ hơn 1000) có 56 cơ sở chủ yếu là cơ sở NDT trong công nghiệp (cơ sở chụp ảnh phóng xạ) và cơ sở thăm dò giếng khoan với các loại nguồn như: Ir-192, Co-60, Cs-137, Se-75 v.v... Nguồn phóng xạ được sử dụng trong các loại hình ứng dụng này cũng là đối tượng cần được quan tâm đặc biệt vì tính chất di chuyển nhiều, sử dụng trong các môi trường (công trường, nhà máy ...) khó bảo đảm an ninh. 

Hiện tại, Cục ATBXHN đang hợp tác với các cơ quan liên quan của Chính phủ Hàn Quốc, với sự hỗ trợ của Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) triển khai dự án RADLOT nhằm bảo đảm an ninh cho các nguồn phóng xạ NDT. Hệ thống RADLOT có thể xác định vị trí và hành trình di chuyển các nguồn phóng xạ theo thời gian thực dựa trên các thông tin được định vị thu nhận từ tín hiệu vệ tinh và mạng lưới viễn thông di động. 

Thông qua việc kiểm soát này cho phép cơ quan quản lý và các đơn vị sử dụng có các hành động tức thì đối phó với các hành động tiếp cận trái phép, trộm hoặt mất cắp, giúp tăng cường an toàn và an ninh đối với nguồn phóng xạ. 

Thực hiện giám sát an ninh nguồn phóng xạ

Sau khi xảy ra sự cố mất nguồn phóng xạ của Công ty APAVE tại thành phố Hồ Chí Minh tháng 9 năm 2014, Bộ KH&CN đã chỉ đạo sửa đổi Thông tư 23/2010/TT-BKHCN về hướng dẫn bảo đảm an ninh nguồn phóng xạ. Theo đó, sẽ thiết lập Hệ thống giám sát an ninh nguồn phóng xạ cho các loại nguồn phóng xạ hoạt độ cao sử dụng di động như các nguồn dùng trong chụp ảnh phóng xạ công nghiệp và các hoạt động vận chuyển nguồn phóng xạ. Hiện tại, Thông tư sửa đổi đã được xin ý kiến các Bộ, ngành và địa phương và chuẩn bị ban hành trong tháng 4 năm 2015. 

Cục ATBXHN đã xây dựng các yêu cầu kỹ thuật cụ thể của Hệ thống giám sát an ninh nguồn phóng xạ và tháng 10 năm 2014 đã thông báo mời các đơn vị trong nước có khả năng cung cấp Hệ thống giám sát an ninh nguồn phóng xạ tham gia trình diễn sản phẩm. Hiện tại, 3 đơn vị ở trong nước có khả năng cung cấp Hệ thống giám sát an ninh nguồn phóng xạ gồm: Viện Hóa học và Môi trường Quân đội; Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội; Trung tâm Nghiên cứu và đào tạo vi mạch (ICDREC) thuộc Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh. 

“Việt Nam đã có thể tự sản xuất và cung cấp thiết bị cho Hệ thống giám sát an ninh nguồn phóng xạ và là nước đầu tiên trong khu vực Đông Nam Á triển khai thực hiện giám sát an ninh nguồn phóng xạ sử dụng di động. Sau khi Thông tư 23 sửa đổi có hiệu lực thì các tổ chức, cá nhân xin cấp giấy phép sử dụng các nguồn phóng xạ hoạt độ cao di động phải có thiết bị giám sát an ninh nguôn phóng xạ, còn đối với các cơ sở đã được cấp phép trước ngày Thông tư 23 sửa đổi có hiệu lực thi trong vòng 6 tháng phải có trách nhiệm lắp đặt thiết bị giám sát an ninh nguồn phóng xạ”, ông Tấn cho hay.

Biểu trưng cảnh báo bổ sung nhận dạng nguồn phóng xạ do cơ quan IAEA quy định

Với việc triển khai Hệ thống giám sát an ninh nguồn phóng xạ trong năm 2015 theo quy định của Thông tư 23 sửa đổi thì về cơ bản các nguồn phóng xạ có mức độ nguy hiểm cao thuộc loại I, loại II và loại III ở Việt Nam sẽ được quản lý bảo đảm an ninh nguồn phóng xạ theo quy định. Các nguồn phóng xạ loại IV và loại V ít nguy hại hơn thì các cơ sở vẫn phải tuân thủ các quy định quản lý để không xảy ra các hiện tượng mất cắp như một số trường hợp vừa qua đã xảy ra, gây bất an trong xã hội.

Hàng năm Cục ATBXHN ban hành giấy phép tiến hành công việc bức xạ, quản lý việc khai báo, thống kê các nguồn phóng xạ, thiết bị bức xạ, chất thải phóng xạ; Tổ chức các đoàn thanh tra, kiểm tra trong đó bao gồm thanh tra an ninh nguồn phóng xạ tại cơ sở; thực hiện việc kiểm soát và xử lý sự cố bức xạ. Tiến hành kiểm tra định kỳ hệ thống an ninh tại các cơ sở có nguồn phóng xạ nhóm A.

Cục ATBXHN thường xuyên tổ chức các khóa học về bảo vệ thực thể và quản lý an ninh nguồn phóng xạ, thanh tra an ninh nguồn phóng xạ và ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân. Các khóa học ngoài việc cung cấp kiến thức cho học viên còn góp phần nâng cao nhận thức về an ninh nguồn phóng xạ, bảo vệ nguồn phóng xạ khỏi những hành vi vi phạm an ninh nguồn phóng xạ như trộm cắp, phá hoại, khủng bố…

Chia sẻ với báo giới, ông  Vương Hữu Tấn cho biết, hiện nay, Bộ KH&CN đang soạn thảo Kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân cấp quốc gia. Theo kế hoạch đã được phê duyệt, trong năm 2015, Kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân sẽ được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Sau sự cố mất nguồn phóng xạ mặc dù chưa gây ra những thiệt hại về người, môi trường và không đáng có về kinh tế nhưng không thể phủ nhận rằng nó vẫn để lại hậu quả nhất định về mặt tâm lý trong xã hội. Với sự phát triển mạnh mẽ của các ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ hiện nay ở nước ta thì việc quan tâm để bảo đảm an ninh nguồn phóng xạ cần được tiếp tục nâng cao.

Bảo Chi