Đây là một hoạt động song phương diễn ra bên lề các kỳ Đại hội đồng nhằm đánh giá tình hình triển khai các Dự án hợp tác kỹ thuật (TC) mà IAEA dành cho Việt Nam, đồng thời cũng là cơ hội để IAEA cập nhật các thông tin về hoạt động phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử ở Việt Nam trong thời gian qua từ đó có sự điều chỉnh hiệu quả.

Tham dự Cuộc họp, về phía IAEA có bà Jane Gerardo Abaya- Giám đốc Ban Hợp tác kỹ thuật Châu Á Thái Bình Dương (TCAP), ông Gashaw Gebeyehu Wolde - Trưởng nhóm phụ trách hợp tác Châu Á - Thái Bình Dương 1 (TCAP 1), bà Petra Salame - Chuyên gia Quản lý dự án của Việt Nam cùng một số chuyên gia kỹ thuật của IAEA.

Về phía Việt Nam, bà Trần Bích Ngọc - Phó Cục trưởng phụ trách Cục Năng lượng nguyên tử - Cán bộ điều phối quốc gia (NLO) về hợp tác kỹ thuật với IAEA đã chủ trì Cuộc họp. Cùng tham dự có ông Trần Chí Thành - Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, bà Lê Minh Hằng - Cán bộ hỗ trợ điều phối quốc gia (NLA), các Chủ dự án (Project Counterpart) cùng cán bộ phụ trách dự án của các đơn vị, Bộ, ngành triển khai các dự án hợp tác kỹ thuật giai đoạn 2020-2021 và 2022-2023 (Cục An toàn bức xạ và hạt nhân, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, Trung tâm Tiêu chuẩn đo lường kỹ thuật 3, Cục Thú y, Viện Khoa học Nông nghiệp,Viện Dinh dưỡng quốc gia, Bệnh viện Trung ương quân đội 108, Bệnh viện K, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội, Đại học Nguyễn Tất Thành).

Phát biểu khai mạc Cuộc họp, bà Jane Gerardo Abaya - Giám đốc TCAP cảm ơn NLO và các Chủ dự án phía Việt Nam đã tham gia cuộc họp cũng như đã tích cực phối hợp với IAEA trong năm qua để triển khai dự án. Bà đánh giá cao những kết quả Việt Nam đã đạt được, đặc biệt trong các lĩnh vực nông nghiệp, y tế và khẳng định những kết quả này càng có ý nghĩa thiết thực đối với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, góp phần nâng cao đời sống người dân, thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. Bà cho biết trong thông điệp của Tổng thư ký Liên hợp quốc gửi tới Đại hội đồng IAEA lần thứ 65 đã nhấn mạnh Liên hợp quốc đang thúc đẩy các sáng kiến hợp tác với IAEA nhằm thúc đẩy ứng dụng khoa học hạt nhân trong ứng phó với biến đổi khí hậu, y tế, nông nghiệp, cũng như nghiên cứu chuyển đổi năng lượng sạch và thúc đẩy an toàn, an ninh hạt nhân. Đây cũng là những lĩnh vực ưu tiên giữa IAEA và Việt Nam và mong muốn Việt Nam tiếp tục hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm với các quốc gia láng giềng để thúc đẩy hợp tác khu vực.

Bà Jane Gerardo-Abaya cũng đề cập đến các sáng kiến đang triển khai gần đây của IAEA bao gồm Dự án Hành động Tích hợp chống dịch bệnh lây truyền qua động vật (ZODIAC) và Dự án Ứng dụng công nghệ hạt nhân trong kiểm soát ô nhiễm rác thải nhựa (NUTECH Plastic), cho thấy yêu cầu đặt ra cho nhân loại để giải quyết các vấn đề toàn cầu bên cạnh những thách thức đang đặt ra như biến đổi khí hậu, bảo đảm an toàn, an ninh,... Bà mong muốn Việt Nam với năng lực về khoa học và công nghệ hạt nhân đã được phát triển trong những năm qua sẽ tham gia tích cực vào hai sáng kiến này để cùng với IAEA giải quyết các thách thức toàn cầu.

Bà cho biết Việt Nam sẽ đăng cai tổ chức Cuộc họp Điều phối viên quốc gia Hiệp định hợp tác vùng RCA lần thứ 44 vào năm 2022 - thời điểm đánh dấu kỷ niệm 50 năm thành lập RCA. Trong khuôn khổ hợp tác này, IAEA đã hỗ trợ các quốc gia đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận trong ứng dụng khoa học và công nghệ hạt nhân phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Sự tham gia của các quốc gia, trong đó có Việt Nam vào các dự án hợp tác kỹ thuật của IAEA đã đóng góp cho sự phát triển của quốc gia nói riêng cũng như cho sự phát triển bền vững của khu vực nói chung.

Phát biểu tại cuộc họp, bà Trần Bích Ngọc cho biết giai đoạn 2020-2021 đánh dấu mốc quan trọng trong phát triển ứng dụng năng lượng nguyên tử ở Việt Nam. Bộ Khoa học và Công nghệ đã tổ chức thành công Hội nghị Tổng kết 15 năm thực hiện Chiến lược ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình đến năm 2020 nhằm đánh giá kết quả thực hiện Chiến lược và đề xuất phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu phát triển ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2030. Bên cạnh đó, triển khai thực hiện Luật Quy hoạch, thực hiện Quyết định số 108/QĐ-TTg ngày 22/01/2021 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ đang chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành liên quan tổ chức lập Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, dự kiến sẽ được trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong năm 2022.

Bà Trần Bích Ngọc khẳng định sự hợp tác và hỗ trợ của IAEA thông qua các dự án TC đóng vai trò quan trọng, giúp Việt Nam đạt được những thành tựu trong ứng dụng năng lượng nguyên tử vào các lĩnh vực kinh tế-xã hội. Trong giai đoạn 2020-2021, IAEA đã hỗ trợ Việt Nam thực hiện 06 dự án. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, nhiều hoạt động như tổ chức đoàn chuyên gia, đoàn khảo sát, hội thảo, khóa đào tạo trực tiếp đã không thể thực hiện theo đúng kế hoạch. Mặc dù vậy, IAEA đã hỗ trợ tích cực và kịp thời cho Việt Nam để chuyển đổi một số hoạt động của Dự án sang hình thức mua sắm trang thiết bị và đào tạo trực tuyến. Phía Việt Nam cũng gửi lời cảm ơn tới IAEA đã hỗ trợ kịp thời trong cuộc chiến chống lại đại dịch Covid-19 thông qua việc cung cấp cho Việt Nam thiết bị RT-PCR cùng các vật tư cần thiết cho việc chẩn đoán và xét nghiệm vi rút SARS-CoV-2 ngay khi đại dịch COVID-19 bùng phát vào đầu năm 2020, và sẽ tiếp tục tài trợ 03 bộ thiết bị xét nghiệm PCR di động cùng nhiều sinh phẩm để phát hiện nhanh vi rút trên toàn quốc. Đây là lần đầu tiên IAEA hỗ trợ một nước thành viên bộ thiết bị xét nghiệm di động tiên tiến, hiện đại giúp ứng phó hiệu quả hơn với đại dịch. Hiện nay, Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đồng thời là đơn vị triển khai Dự án TC VIE5023 đang tiến hành các thủ tục tiếp nhận thiết bị.

Trong giai đoạn 2022-2023, các cơ quan liên quan của Việt Nam đã tích cực hợp tác với IAEA để hoàn thành thiết kế 06 dự án mới. Để tạo thuận lợi xây dựng và triển khai các dự án trong giai đoạn tới, IAEA đang nỗ lực giúp Việt Nam xây dựng Khung Chương trình Quốc gia (CPF) trong giai đoạn 2022-2027, dự kiến ký kết vào cuối năm nay.

Cũng trong khuôn khổ Chương trình hợp tác kỹ thuật, việc triển khai Thỏa thuận dàn xếp với Lào và Campuchia (được ký năm 2019) gặp nhiều khó khăn do đại dịch Covid-10, tuy nhiên, các bên đang tích cực phối hợp để tổ chức một số hoạt động trực tuyến trong năm nay, đồng thời lên kế hoạch tổ chức các hội thảo, khóa đào tạo và thực tập trong giai đoạn 2022-2023 khi dịch bệnh được kiểm soát. Bà Trần Bích Ngọc cũng đề nghị IAEA hỗ trợ các bên về tài chính, chuyên gia và hạ tầng kỹ thuật để tổ chức hiệu quả các hoạt động này.

Tại cuộc họp, bà Petra Salame - Chuyên gia Quản lý dự án đã đánh giá tình hình triển khai các dự án trong giai đoạn vừa qua. Đến nay, IAEA đã giải ngân được 76,59% tổng số vốn cấp cho 06 dự án thực hiện trong giai đoạn 2020-2021. Bà cũng chia sẻ những thách thức để triển khai các dự án, nhấn mạnh việc khó khăn trong việc tổ chức các khóa thực tập, đoàn chuyên gia, v.v.. Bà Petra Salame đề cập đến định hướng trong thời gian tới, trong đó chú trọng đến việc ký kết CPF vào cuối năm 2021, cũng như đẩy mạnh hoạt động trực tuyến để tổ chức các hoạt động trong bối cảnh dịch Covid-19 vẫn là thách thức toàn cầu.

Tại phiên thảo luận, ông Trần Chí Thành - Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam đánh giá cao sự hỗ trợ tích cực và kịp thời của IAEA đối với Viện để thực hiện Dự án VIE1010 về thúc đẩy chương trình phát triển an toàn lò phản ứng (Pha III) thông qua hoạt động tài trợ thiết bị trong bối cảnh dịch Covid-19 khiến nhiều hoạt động khác của Dự án không thể triển khai. Ông cũng cho biết trong Quy hoạch điện VIII của Việt Nam hiện chưa đề cập đến việc phát triển điện hạt nhân mà tập trung đến các nguồn năng lượng mới và năng lượng tái tạo. Với những ưu thế của năng lượng hạt nhân, đặc biệt trong bối cảnh các nước đưa ra cam kết mạnh mẽ về ứng phó biến đổi khí hậu toàn cầu, ông Thành đề nghị IAEA hỗ trợ nghiên cứu đề xuất Chính phủ Việt Nam xem xét đưa vấn đề điện hạt nhân vào quy hoạch sửa đổi ở thời điểm thích hợp.

Hai bên ghi nhận các ý kiến và cam kết sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ trong quá trình triển khai các Dự án trong thời gian tới để đạt được hiệu quả giải ngân các dự án và hoàn thành những mục tiêu đặt ra.