Tham dự Chương trình có nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân, GS. Ngô Bảo Châu, GS. Vũ Hà Văn, PGS.TSKH. Phan Thị Hà Dương. Chương trình đem đến cho những người tham dự 6 bài giảng của 6 nhà khoa học uy tín: PGS.TS. Trần Trọng Dương, PGS.TS. Nguyễn Thế Toàn, TS.BS. Phạm Quang Thái, TS. Võ Sỹ Nam, PGS.TS. Hoàng Hữu Hạnh, PGS.TS. Hồ Đăng Phúc.

KH&CN thích ứng với dịch COVID-19

Phát biểu tại lễ khai mạc, PGS.TSKH. Phan Thị Hà Dương chia sẻ, Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam là một sự kiện đặc biệt và những người làm KH&CN coi đây là ngày hội của mình. Thời gian vừa qua, COVID-19 đã gây ra những biến động và thay đổi cuộc sống thường ngày của cả thế giới, nhưng vì có công nghệ, chúng ta vẫn kết nối với nhau, cũng như nghiên cứu để tìm ra các giải pháp vượt qua dịch bệnh. Đó là ví dụ sinh động nhất về vai trò và sức mạnh của KH&CN.

Hưởng ứng tinh thần Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam, nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân đã chia sẻ và nhấn mạnh sự quan tâm của Đảng và Chính phủ tới sự nghiệp KH&CN của Việt Nam trong những năm gần đây. Đó chính là việc Quốc hội khóa XIII đã thông qua Luật Khoa học và Công nghệ, trong đó có quy định về Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam 18/5 (đây là ngày truyền thống duy nhất được quy định trong Luật). Cùng với đó, Luật KH&CN quy định về tỉ lệ ngân sách nhà nước dành cho lĩnh vực này đó là 2% tổng chi ngân sách nhà nước hàng năm dành cho KH&CN.

Nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân phát biểu tại sự kiện

Nguyên Bộ trưởng cũng chia sẻ về tầm quan trọng của nghiên cứu khoa học cơ bản và khẳng định vị thế của đội ngũ nghiên cứu Việt Nam trên bản đồ khoa học của thế giới. “Không có nghiên cứu cơ bản thì không có quốc gia nào có một nền khoa học thực sự, vì thế Chiến lược phát triển ngành Toán và Vật lý được trình rất sớm và hi vọng Viện Toán và Trung tâm UNESCO về Toán trong những năm tới sẽ có nhiều đóng góp cho khoa học cơ bản nói riêng và KH&CN nước nhà nói chung”, nguyên Bộ trưởng bày tỏ.

Những câu chuyện hấp dẫn về KH&CN

Sự kiện diễn ra với nhiều nội dung phong phú và đa dạng đã mang tới cho những người yêu KH&CN không chỉ kiến thức mới mẻ, lý thú mà còn rất nhiều câu chuyện vô cùng hấp dẫn. Sự kiện đã thu hút đông đảo các bạn học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh và các nhà khoa học trẻ tham dự trực tuyến, đồng thời được chia sẻ rộng rãi.

Mở đầu buổi sáng là chuỗi bài giảng “Từ khảo cổ đến công nghệ thực tế ảo: Trường hợp Chùa Một Cột thời Lý năm 1105” của PGS. TS. Trần Trọng Dương. PGS.TS. Trần Trọng Dương là Trưởng phòng nghiên cứu Minh Văn – Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Giảng viên Sau đại học của Học viện Khoa học Xã hội (GASS, VASS), Leader- Co Founder của SEN Heritage. Ông là một nhà nghiên cứu về nhân văn, với các lĩnh vực chuyên môn hẹp như Hán học, Văn tự học chữ Nôm, lịch sử kiến trúc, biểu tượng Phật giáo, lịch sử mĩ thuật, lịch sử cổ trung đại Việt Nam. Bên cạnh đó, ông còn là thành viên cộng tác của Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm (USA).

Trong bài giảng của mình, PGS.TS. Trần Trọng Dương đã đưa đến cho chúng ta nhiều góc nhìn thú vị dành cho cộng đồng yêu công nghệ và lịch sử. Bài giảng nhắc đến những vấn đề cụ thể trong quá trình nghiên cứu, phỏng dựng kiến trúc một cột chùa Diên Hựu thời Lý. Bắt đầu bằng cứ liệu bi ký năm 1121, đến việc lắp ghép hàng ngàn mảnh vụn khảo cổ học, để đưa ra giả thuyết khoa học. Tiếp đến, bài nói chuyện trình bày lý thuyết mandala, các thao tác trong nghiên cứu, và phỏng dựng kiến trúc một cột thời Lý bằng công nghệ thực tế ảo.

Tiếp đó, PGS.TS. Nguyễn Thế Toàn và bài giảng “Một số bài toán hình học và giản đồ cây trong virus”. Trong bài giảng này, chúng ta biết được một số đặc tính thú vị về cấu trúc và hoạt động của virus từ các xem xét vật lý và hình học đơn giản. Người theo dõi bài giảng còn được học về cấu trúc đa diện đều của vỏ virus, cách phân loại Caspar-Klug, về độ cứng đáng ngạc nhiên của vỏ virus, về cách đóng gói ADN và ARN trong virus. Ngoài ra, diễn giả còn mở rộng thêm một số bài toán tương tác vật lý thú vị và không trực quan trong các virus như HIV, COVID-19, chẳng hạn như sự hút nhau của các điện tích cùng dấu, hiện tượng đảo dấu điện tích, quá trình làm ướt bề mặt. Tất cả đều có thể hiểu được bằng các kiến thức vật lý và hình học ở cấp phổ thông.

PGS.TS. Nguyễn Thế Toàn là Trưởng Khoa Vật lý, Giám đốc Phòng thí nghiệm trọng điểm Khoa học tính toán đa tỉ lệ cho các Hệ phức hợp, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Ông đã có công bố khoa học trên các tạp chí hàng đầu như Nature Materials, Review of Modern Physics, và nhiều tạp chí đầu ngành Q1 khác, với hơn 3000 trích dẫn.

TS. BS. Phạm Quang Thái và bài giảng “Công nghệ sản xuất vắc xin COVID-19 - Bối cảnh Việt Nam – Thế giới trong sản xuất vắc xin và những điều cần lưu ý khi tiêm vắc xin COVID–19 tại Việt Nam”. TS.BS. Phạm Quang Thái hiện đang là Phó trưởng Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm- Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Phó trưởng Bộ môn Thống kê, Tin học Y học – Trường Đại học Y Hà Nội, đồng thời đảm nhiệm vị trí Tổ phó Tổ Thông tin đáp ứng nhanh, trực thuộc Ban Chỉ đạo Quốc gia phòng, chống dịch COVID-19.

Theo nghiên cứu của các chuyên gia, miễn dịch cộng đồng với COVID-19 chỉ có thể đạt được khi 70% dân số được tiêm chủng vắc xin. Do đó, hiện nay các quốc gia đều đang nỗ lực hết công suất trong cuộc đua này. Hàng trăm loại vắc xin đã được tạo ra bằng nhiều công nghệ khác nhau, tuy nhiên, chỉ số ít trong đó đạt được thành công.

TS.BS. Phạm Quang Thái

Như vậy, làm thế nào để đảm bảo tối đa tính an toàn trong sản xuất và tiêm chủng vắc xin COVID-19? Từ những bài học của Thế giới, Việt Nam có thể rút ra kinh nghiệm gì? Bài giảng đại chúng của TS.BS. Phạm Quang Thái đã giúp chúng ta đi tìm câu trả lời.

Diễn ra trong chiều cùng ngày, TS. Võ Sỹ Nam tiếp nối chương trình với bài giảng “Giải mã gen Việt trong kỷ nguyên Khoa học Dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo”.

Kể từ khi dự án giải mã hệ gen người đầu tiên trên thế giới hoàn tất vào năm 2003, đã có rất nhiều dự án quy mô lớn tiếp theo được thực hiện. Trong số đó có thể kể đến dự án giải mã hệ gen của hơn 2,500 người từ 5 châu lục hay dự án giải mã hệ gen của hơn 11,000 bệnh nhân với 33 loại ung thư khác nhau. Các dự án này đã góp phần cách mạng hóa hiểu biết của loài người về hệ gen cũng như cải thiện việc chẩn đoán và điều trị bệnh trên người.

Vậy trong một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của Khoa học Dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo, các dự án giải mã gen sẽ được hưởng lợi gì từ những tiến bộ của công nghệ?

Đi tìm lời đáp cho câu hỏi kể trên, bài giảng đại chúng “Giải mã gen Việt trong kỷ nguyên Khoa học Dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo”, được trình bày bởi TS. Võ Sỹ Nam đã mang tới những góc nhìn thú vị xung quanh câu chuyện giải mã hệ gen người Việt.

TS. Võ Sỹ Nam hiện là Chuyên gia Nghiên cứu Tin sinh học, Trưởng phòng Tin Y sinh Ứng dụng, Viện Nghiên cứu Dữ liệu lớn Vingroup Big Data Institute (VinBigdata). Anh cùng cộng sự phụ trách nghiên cứu và phát triển các hệ thống phân tích và chú giải dữ liệu y sinh học quy mô lớn, cũng như các mô hình dự đoán nguy cơ bệnh, tác dụng phụ của thuốc, hướng tới xây dựng những giải pháp hỗ trợ chẩn đoán và điều trị bệnh. TS. Nam đã có hơn 10 năm làm việc trong lĩnh vực Tin sinh học tại các lab nghiên cứu lớn ở Mỹ trước khi gia nhập VinBigdata. Anh đã công bố nghiên cứu trên nhiều tạp chí và hội nghị khoa học uy tín trong đó có Immunity (Cell), Cell Reports, Human Genome Variation (Nature).

Sự trừu tượng đã đem lại cho toán học vẻ đẹp và ý nghĩa đặc biệt 

PGS.TS. Hoàng Hữu Hạnh và bài giảng “Linked Data cho dữ liệu mở trong nông nghiệp nông thôn”. Dữ liệu Liên kết (Linked Data) là một trong những khái niệm và trụ cột chính của Web Ngữ nghĩa (Semantic Web), còn được biết tới như là Web của Dữ liệu. Sự ra đời của hai khái niệm này đã giúp cho việc chia sẻ dữ liệu trên Web có thể được thực hiện một cách dễ dàng hơn, đồng thời tạo điều kiện tối đa cho quá trình khai thác thông tin theo nhu cầu của mỗi người dùng.

Vậy cụ thể, cần hiểu như thế nào về Web Ngữ nghĩa và Dữ liệu Liên kết? Tiềm năng ứng dụng của nó đến đâu trong thực tế đời sống? PGS.TS. Hoàng Hữu Hạnh đã giới thiệu về các khái niệm cơ bản của Web Ngữ nghĩa, cũng như công nghệ mới Linked Data trong ngữ cảnh liên tác và tạo ngữ nghĩa cho một thế hệ ứng dụng thông minh và phát triển Web thành một không gian dữ liệu toàn cầu. Đồng thời, với kinh nghiệm giải quyết các bài toán thực tiễn, Diễn giả cũng đã nêu ra một số thách thức và các vấn đề nghiên cứu liên quan.

PGS.TS. Hoàng Hữu Hạnh là Giám đốc Trung tâm Đào tạo Quốc tế, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông (PTIT), đồng thời đảm nhiệm vị trí Phó chủ tịch Hội đồng Khoa học của Hợp tác xã Nông nghiệp Số. Ông đã xuất bản nhiều công trình trên các tạp chí peer-review quốc gia và quốc tế, tích cực tham gia các hoạt động tổ chức hội thảo và hội nghị quốc tế AI Việt Nam.

PGS.TS. Hoàng Hữu Hạnh và bài giảng “Linked Data cho dữ liệu mở trong nông nghiệp nông thôn”

Có thể nói, sự trừu tượng đã đem lại cho toán học vẻ đẹp và ý nghĩa đặc biệt. Song, từ vẻ đẹp trừu tượng ấy đến những ứng dụng sinh động trong thực tế, từ toán học đến các ngành khoa học thực nghiệm, mối liên kết là gì?

Theo PGS.TS. Hồ Đăng Phúc, câu trả lời nằm ở Thống kê - một lĩnh vực chuyên cung cấp các công cụ tư duy và tính toán cho nghiên cứu trong hầu hết các khoa học thực nghiệm. Nói cách khác, Thống kê chính là một chiếc cầu liên kết Toán học với thực tế sinh động, hỗ trợ cho các hoạt động nghiên cứu và ứng dụng của nhiều ngành khoa học tự nhiên và xã hội. Ngoài ra, thông qua một số minh chứng cụ thể về các bài toán của Y học, Bào chế dược phẩm, Môi trường, Lâm nghiệp, Xây dựng, sản xuất kinh doanh. PGS.TS. Hồ Đăng Phúc đã phân tích những tác động tích cực của thống kê đối với các hoạt động nghiên cứu khoa học.

PGS.TS. Hồ Đăng Phúc là Nguyên Trưởng phòng Xác suất thống kê – Viện Toán học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Ông tốt nghiệp Thạc sĩ Toán học, Đại học Tổng hợp Wroclaw (Ba Lan), sau đó, nhận bằng Tiến sĩ chuyên ngành Toán – Lý, Lý thuyết Xác suất và Thống kê toán học tại Viện Toán học.

Chương trình hưởng ứng Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam 18/5, với mục tiêu góp phần phát triển cộng đồng khoa học trong tương lai. Thông qua chương trình sẽ phát động tinh thần nghiên cứu KH&CN, phát huy tiềm năng của đội ngũ các nhà khoa học trẻ tại Việt Nam.

Bài, ảnh: Bảo Chi