Phóng viên báo Đất Việt đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Đoàn Năng xung quanh vấn đề này. Dưới đây là nội dung cuộc trao đổi.

- Dự thảo Luật KHCN  (sửa đổi) được đưa ra thảo luận tại kỳ  họp thứ 4 (Quốc hội khóa XIII) đang diễn ra và dự kiến thông qua vào Kỳ họp thứ 5 (tháng 5/2013), vậy mục tiêu của viêc sửa đổi là gì? 

PGS.TS Đoàn Năng: Như chúng ta đã biết, Luật KH&CN năm 2000 đã đặt nền móng cho việc xây dựng hành lang pháp lý ngày càng rõ ràng và thông thoáng cho các hoạt động KH&CN. Các cơ chế, chính sách và biện pháp quy định trong các văn bản pháp luật về lĩnh vực này ngày càng đầy đủ và hoàn thiện, tạo điều kiện cho hoạt động KH&CN phát triển đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững của nền kinh tế, đảm bảo quốc phòng, an ninh và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu, rộng. 

Tuy nhiên, khi Luật KH&CN năm 2000 được ban hành, nhiều vấn đề của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN chưa được định hình rõ nét, Việt Nam chưa là thành viên của WTO, chưa hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế quốc tế; nhiều vấn đề bất cập, vướng mắc trong thực tiễn đã bộc lộ. Vì vậy, sửa đổi Luật chính là để khắc phục những bất cập, hạn chế của Luật KH&CN hiện hành, tạo cơ sở pháp lý tốt nhất cho sự phát triển KH&CN, đáp ứng kịp thời các yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh quốc gia; tạo cơ sở pháp lý nhằm triển khai thực hiện ba nhiệm vụ then chốt mang tính đột phá trong hoạt động KH&CN: tiếp tục đổi mới cơ bản, toàn diện và đồng bộ tổ chức, cơ chế quản lý và cơ chế hoạt động KHCN; tăng cường năng lực KH&CN; đẩy mạnh ứng dụng KH&CN để giải quyết những vấn đề cốt yếu của đất nước.

-Trong Dự thảo Luật có rất nhiều vấn đề đổi mới, trong đó có nội dung thực hiện nghiên cứu ứng dụng KH&CN theo đơn đặt hàng của Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp (DN)  và tổ chức cá nhân.  Xin ông cho biết tại sao vấn đề này cần được đặt ra trong thực tế nghiên cứu ứng dụng hiện nay?

Vấn đề đặt hàng thực hiện nhiệm vụ KH&CN không phải là mới mà chưa được thực hiện nhiều do cơ sở pháp lý chưa đầy đủ và rõ ràng. Vì vậy, Bộ KH&CN cũng kiến nghị đưa cơ chế đặt hàng các nhiệm vụ KH&CN vào Luật để khẳng định rõ trách nhiệm của cơ quan các cấp, các Bộ ngành, tổ chức cá nhân khi đặt ra nhiệm vụ KH&CN phải có trách nhiệm với các nhà khoa học khi đặt hàng và ngược lại. Nếu cơ chế đặt hàng đựơc triển khai thuận lợi sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho cả hai bên, tránh trường hợp như trước đây nghiệm thu rồi để đó mà không thương mại hoá được…

Tuy nhiên không phải tất cả các nhiệm vụ đều được đặt hàng, đặc biệt trong một số lĩnh vực đặt hàng là rất khó. Ví dụ như nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học tự nhiên và nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn…vì vậy Luật này chỉ quy định vấn đề có tính nguyên tắc về đặt hàng thực hiện nhiệm vụ KH&CN và phải cần có sự hướng dẫn cụ thể sau khi Luật KH&CN (sửa đổi) ra đời. 

-Vậy ông có thể nói rõ  về cơ chế quản lý, xác định nhiệm vụ KH&CN (sử dụng ngân sách Nhà nước) sẽ được cụ thể trong Luật như thế nào?

Trong dự thảo Luật cũng đã quy định có sự phân cấp mạnh mẽ cho Bộ trưởng Bộ KH&CN trong việc xác định nhiệm vụ KH&CN  cụ thể 5 năm và hàng năm của nhà nước thay cho việc trước đây các nhiệm vụ này đều phải trình lên Thủ tướng Chính phủ với quy trình và thủ tục rất phức tạp và thời gian kéo quá dài. Vấn đề này đã được Chính phủ đồng ý nhằm nâng cao trách nhiệm của Bộ trưởng Bộ KH&CN đối với lĩnh vực Bộ KH&CN quản lý. 

Bộ KH-CN sẽ thay mặt Nhà nước ký hợp đồng đặt hàng, các Bộ, ngành, địa phương đề xuất đặt hàng thực hiện nhiệm vụ cấp Nhà nước và có trách nhiệm tiếp  nhận kết quả và tổ chức việc ứng dụng vào thực tiễn sản xuất và đời sống.

Nếu là nhiệm vụ do các Bộ, ngành, địa phương tự xác định, đặt hàng, thì sau khi đánh giá nghiệm thu xong, các Bộ, ngành, địa phương phải có trách nhiệm tổ chức việc ứng dụng vào thực tiễn sản xuất và đời sống vàbáo cáo bộ KH&CN về kết quả nghiên cứu và thương mại hóa kết quả thực hiện nhiệm vụ KH&CN. Như vậy sẽ giải quyết được hai việc đó là quy định thủ tục chặt chẽ và giải quyết được yêu cầu gắn trực tiếp hoạt động KH&CN với sản xuất và đời sống, tránh tình trạng nghiên cứu song bỏ đó.

Đặc biệt là việc đẩy mạnh phương thức thực hiện cấp kinh phí thực hiện nhiệm vụ KH&CN thông qua Quỹ của Nhà nước trong lĩnh vực KH&CN hoặc theo cơ chế Quỹ  nhằm bảo đảm tất cả các nhiệm vụ KH&CN sau khi được phê duyệt đều có kinh phí ngay và được quyết toán theo hợp đồng chứ không theo năm tài chính.

Đối với việc đánh giá nghiệm thu kết quả thực hiện nhiệm vụ KH&CN cũng cần phải có quy định trong luật để nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng xác định nhiệm vụ, Hội đồng tuyển chọn, Hội đồng xét chọn, Hội đồng đánh giá nghiệm thu….

Luật KH-CN  (sửa đổi) lần này cũng cân nhắc cả đến việc sử dụng tư vấn độc lập trong việc xác định nhiệm vụ, tuyển chọn, xét chọn, đánh giá nghiệm thu cuối cùng để đảm bảo khách quan…và cùng rất nhiều quy định khác góp phần bảo đảm nâng cao hiệu quả hoạt động của các khâu này. Nếu không sử dụng ngân sách Nhà nước mà các tổ chức cá nhân tự bỏ tiền ra thì họ sẽ tự xác định nhiệm vụ mà không cần tuân theo các quy trình, tủ tục như đối với sử dụng ngân sách Nhà nước.