Cụm công trình (công trình) Ngô Thì Nhậm (1746 – 1903) nhân vật lịch sử và nhà văn hóa kiệt suất và Ngô Thì Nhậm trong văn học Tây Sơn đã được Hội đồng Giải thưởng cấp nhà nước đề nghị tặng Giải thưởng Nhà nước về Khoa học và Công nghệ (KH&CN) năm 2010.

Ngô Thì Nhậm – nhà trí thức lỗi lạc

Công trình Ngô Thì Nhậm – nhân vật lịch sử và nhà văn hóa kiệt xuất là công trình nghiên cứu toàn diện về Ngô Thì Nhậm con người, cuộc đời, văn bản tác phẩm Ngô Thì Nhậm, thơ văn Ngô Thì Nhậm với tư tưởng tác giả, với phong trào Tây Sơn,…

Công trình “Ngô Thì Nhậm – nhân vật lịch sử và nhà văn hóa kiệt suất” được in trong Ngô Thì Nhậm – Tác phẩm I – Mai Quốc Liên – Chủ biên và Khảo luận” được Nhà xuất bản Văn học và Trung tâm Nghiên cứu Quốc học xuất bản năm 2001. Công trình đã cho thấy cái nhìn toàn diện về Ngô Thì Nhậm - nhà quân sự, nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà văn hoá kiệt xuất của Việt Nam thế kỷ XVIII. Ngay từ thuở niên thiếu, Ngô Thì Nhậm đã tỏ rõ tư chất của một người thông minh, tài trí hơn người. Riêng lĩnh vực nghiên cứu, sáng tác Thì Nhậm là một tác giả nổi tiếng.

Ngoài Nhị thập tứ sử toát yếu, Ngô Thì Nhậm còn là tác giả của khá nhiều tác phẩm nổi tiếng như: Tứ gia thuyết phả, Hải Đông chí lược, Thánh triều hội giám… Trong số này, riêng tập Hải Đông chí lược có tới 4 quyển viết về núi sông, phong tục và nhân vật cùng các lệ thuế và số đinh suất của xứ Hải Dương. Với quan niệm “Tam thập nhi lập” của người xưa, Ngô Thì Nhậm quả là một người thành đạt.

Bên cạnh đó, công trình đã cho thấy những đóng góp của Ngô Thì Nhậm đối với Nhà Tây Sơn trên nhiều lĩnh vực như chính trị, quân sự, ngoại giao… 200 năm đã trôi qua kể từ ngày Ngô Thì Nhậm qua đời. Giờ đây, công lao, sự nghiệp của ông không chỉ được lịch sử ghi nhận mà còn in đậm trong trái tim, khối óc của nhân dân.

PGS.TS Hoàng Văn Cần - Phó hiệu trưởng trường Đại học sư phạm TP.HCM đánh giá cao hướng tiếp cận của công trình từ bình diện văn hóa, văn học, sử học từ đó phân tích, lý giải một cách khách quan, có cơ sở khoa học về một hiện tượng văn học trong quá khứ, một nhân vật lịch sử như Ngô Thị Nhậm.

GS Vũ Khiêu – Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam cho biết: công trình Ngô Thì Nhậm – nhân vật lịch sử và nhà văn hóa kiệt xuất đã đưa ra lý thuyết mới, tư liệu mới, nghiên cứu toàn diện con người, sự nghiệp, văn chương Ngô Thì Nhậm trên bình diện văn hóa tổng hợp. Công trình góp phần bảo vệ và phát huy nền văn hóa dân tộc.

Nhiều thành tựu khoa học xuất sắc

Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu công phu, toàn diện về Ngô Thì Nhậm – tác gia lớn nhất của văn học thời Tây Sơn từ con người, cuộc đời đến những cống hiến to lớn của ông trên nhiều bình diện như: quân sự, chính trị, ngoại giao, tư tưởng, văn hóa, văn học. Công trình này vừa có ý nghĩa khoa học, vừa mang tính thời sự, công trình đã góp phần xác định giá trị và vị trí Ngô Thì Nhậm đồng thời xác định giá trị và vị trí của văn học yêu nước thời Tây Sơn, một thời đại mà chỉ có sự trân trọng trong nghiên cứu mới dần dần trả lại được giá trị đích thực của nó. Công trình đã góp phần làm phong phú thêm diện mạo văn học đa dạng của thế kỷ XVIII.

Theo đánh giá của Hội đồng: công trình đã đưa ra những lý giải khoa học về Ngô Thì Nhậm – nhân vật lịch sử, chỉ ra những giá trị đặc sắc trong văn chương Ngô Thì Nhậm – một nhà văn hóa kiệt suất, tôn vinh ông lên xứng với vị trí cây bút hàng đầu của văn học Tây Sơn, đặc biệt là trong lĩnh vực văn từ mệnh – chính luận, người duy nhất đã kế thừa được những thành tựu rực rỡ của văn từ mệnh – chính luận Nguyễn Trãi và phát huy nó lên một đỉnh cao mới ở thế kỷ XVIII.

Bên cạnh đó, công trình còn nêu bật được cái thần thái, linh hồn của bút pháp Ngô Thì Nhậm, từ đó, chỉ ra được phong cách riêng của ông, đặc biệt là với thơ trữ tình giàu chất khái luận triết học.
Công trình đã có những đóng góp giá trị vào lĩnh vực nghiên cứu văn học sử - bổ sung khuyết một mảng quan trọng từ trước nay còn chưa được quan tâm đúng mức – văn học thời Tây Sơn với đỉnh cao Ngô Thì Nhậm, một cây bút chính luận với những áng văn bang giao kiệt xuất.

TS Bạch Văn Hợp – thành viên hội đồng cho rằng: công trình có giá trị cao về văn bản tác phẩm Ngô Thì Nhậm, thể hiện năng lực bao quát rộng và sâu về Ngô Thì Nhậm, về văn học thời Tây Sơn khởi nghĩa, về văn học yêu nước. Bên cạnh đó, công trình còn có đóng góp thiết thực đối với việc bảo vệ và phát triển văn hóa dân tộc.
PGS. TS Trần Thị Quỳnh Nga – trường Đại học sư phạm TP.HCM cho biết: qua việc khảo cứu công phu văn bản gốc, từ việc tổng hợp các nguồn tri thức và trên cơ sở lý thuyết có được ở thời điểm nghiên cứu, tác giả đã đưa ra những đánh giá mới trên bình diện mới về Ngô Thì Nhậm.

Cụm công trình có những thành tựu khoa học đặc biệt xuất sắc: với việc tác giả đã dày công sưu tầm, biên dịch và nghiên cứu các tác phẩm của Ngô Thì Nhậm và các tài liệu liên quan. Cụm công trình đã đưa ra được những kiến giải khoa học sâu sắc và xác đáng về những hoạt động rất đa dạng của Ngô Thì Nhậm trong một thời kỳ lịch sử sôi động và phức tạp, đặc biệt đã làm sáng tỏ những đóng góp của Ông trong văn học Tây Sơn. Cụm công trình có ý nghĩa thực tiễn cao trong đời sống văn hoá xã hội và có những đóng góp tích cực trong công cuộc xã hội hoá di sản Hán Nôm, phục vụ sự nghiệp xây dựng nền văn hoá Việt Nam trong giai đoạn hiện nay; là tài liệu rất hữu ích cho các cấp đại học, sau đại học và cho công tác nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực này.

Ánh Tuyết