Trong nhiều năm qua, trước nguy cơ bị huỷ diệt của loài dược liệu này trong tự nhiên và bởi những giá trị to lớn của nó trong thực tế, nhất là đối với ngành y tế, nhiều nhà khoa học ở Lâm Đồng - quê hương chính của cây thông đỏ Việt Nam - và trong nước đã bỏ ra không ít công sức để nhân giống loại cây lâm nghiệp thông đỏ. Cách nay khoảng bốn năm, sau sự thành công về nhân giống bằng phương pháp in vitro (nhân giống vô tính), các nhà khoa học ở Lâm Đồng đã tiến thêm một bước mới: Đưa cây thông đỏ từ rừng về trồng đại trà trên những cánh đồng như trồng các loại cây công nghiệp (trà, cà phê…); và đến nay đã mang lại kết quả rất khả quan.

TS Dương Tấn Nhựt, Phó Viện trưởng Viện Sinh học Tây Nguyên, cho biết: “Ngay từ đầu những năm 90 của thế kỷ trước, khi TS Lê Thị Xuân đưa mẫu thông đỏ từ Mỹ về và từ khi kỹ sư Đoàn Huy Tràng tìm ra cây thông đỏ ở rừng Lâm Đồng, các nhà khoa học của Phân viện Sinh học Đà Lạt và nhiều nhà khoa học thuộc các cơ quan nghiên cứu khoa học ở Lâm Đồng đã âm thầm tiến hành nghiên cứu phương pháp nuôi cấy tế bào của loài dược liệu quý hiếm thông đỏ. Đến đầu năm 2005 - vài tháng sau khi thế giới chính thức công bố thông đỏ chữa được bệnh ung thư, Phân viện Sinh học Đà Lạt (nay là Viện Sinh học Tây Nguyên) đã công bố kết quả về việc thu nhận được những tế bào thông đỏ từ công nghệ nuôi cấy mô, và đã chứng minh được việc nhân nhanh loại tế bào này bằng hệ thống nuôi cấy lắc trong môi trường lỏng. Những tế bào nuôi cấy được này hoàn toàn có khả năng tái sinh thành mô sẹo và là nguồn nguyên liệu quan trọng để chiết tách taxol dùng trong y học”. Từ khả năng mới trong tạo nguồn nguyên liệu để chiết tách taxol đã được mở ra, ngay sau đó, các nhà khoa học của Viện Sinh học Tây Nguyên đã tiến hành thử nghiệm hình thức nuôi cấy tế bào thông đỏ dạng bioreactor (“lắc lớn”) trong môi trường lỏng để tạo nguồn nguyên liệu chiết tách taxol một cách nhanh chóng.

Kỹ sư Đoàn Huy Tràng, nguyên cán bộ của Phân viện Sinh học Đà Lạt, cung cấp thông tin: Trong 10 mẫu thông đỏ do ông lấy từ rừng về rồi chuyển sang bên Mỹ thì có một mẫu chiết tách được “chất” 10-deacetyl baceatin III chuyển hoá taxol cao nhất thế giới. TS Dương Tấn Nhựt cho biết thêm: “Theo khảo sát của chúng tôi, đến đầu những năm 90, ngoài cây thông đỏ “nhất thế giới” ấy, quần thể thông đỏ taxus wallichiana zucc chiết xuất 10-deacetyl baceatin III chuyển hoá taxol bào chế thuốc chữa ung thư chỉ còn lại rất ít ở Lâm Đồng - khoảng 100 cây, và một vài cây ở miền núi tỉnh Khánh Hoà giáp với Lâm Đồng. Và, ngay từ đầu những năm 90, công việc nghiên cứu cây thông đỏ, trong đó có việc nhân giống và bảo tồn nguồn gen, đã được Phân viện Sinh học Đà Lạt tiến hành cho đến tận giờ này”. Trước tiên, hướng nghiên cứu nhân giống thông đỏ bằng giâm cành đã được các nhà khoa học ở Lâm Đồng chú trọng thực hiện. Hàng loạt cây giống đã ra đời bằng phương pháp này. Tiếp đến là phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật. Và, không dừng lại ở đó, các nhà khoa học ở Lâm Đồng tiếp tục tiến hành một phương pháp mới là nuôi cấy lắc trong môi trường lỏng để nhân nhanh loại tế bào thông đỏ. Và hiện tại, thêm bước nữa là nuôi cấy tế bào thông đỏ dưới dạng bioreactor (tạm gọi là “lắc lớn”) trong môi trường lỏng để tạo nguồn nguyên liệu chiết tách taxol một cách nhanh chóng và với số lượng lớn.

Thạc sỹ Nguyễn Lý Diệu Oanh (hiện là Trợ lý Khoa Công nghệ sinh học của Trường Đại học Yersin Đà Lạt) cho chúng tôi biết: “Hồi còn là sinh viên của Trường Đại học Đà Lạt (khoa Sinh, khoá 19), tôi chọn đề tài “Bước đầu tìm hiểu quy trình nhân giống cây thông đỏ” để làm luận văn tốt nghiệp. Sau khi tốt nghiệp đại học, tôi về công tác tại Xí nghiệp Giống lâm nghiệp Đà Lạt và tiếp tục thực hiện đề tài “Bảo tồn nguồn gen cây thông đỏ”. Với đề tài này, Trung tâm chúng tôi đã trồng được 3ha thông đỏ tại khu vực rừng của Trung tâm thuộc xã Xuân Thọ, TP Đà Lạt. Cũng cần nói thêm, trước khi chúng tôi trồng, qua khảo sát thì trong khu vực cả Xuân Thọ chỉ còn sót lại 5 cây thông đỏ tự nhiên. Đến năm 2006, tôi về công tác tại Trường Đại học Yersin Đà Lạt. Tại đây, từ nguồn giống của Viện Sinh học Tây Nguyên (tên gọi lúc này của Phân viện Sinh học Đà Lạt trước đây), nhà trường chúng tôi đã trồng và nhân giống khoảng 2.000 cây thông đỏ để phục vụ nghiên cứu, giảng dạy và tạo nguồn nguyên liệu theo chương trình của đề tài khoa học “Hoàn thiện quy trình nhân giống cây thông đỏ phục vụ cho bảo tồn và sản xuất” do thầy Nguyễn Mạnh Hùng - Phó khoa Công nghệ sinh học Đại học Yersin - làm chủ nhiệm. Cũng trong chương trình này, chúng tôi đã gửi mẫu thông đỏ (trồng) qua Pháp để kiểm nghiệm”.

Trong một tài liệu nghiên cứu khoa học đã được công bố của TS Hứa Vĩnh Tùng - GĐ Trung tâm Nghiên cứu lâm sinh Lâm Đồng - cùng thực hiện với một nhóm tác giả thì hàm lượng taxol và taxotere để bào chế thuốc chữa trị ung thư có trong cây thông đỏ ở Lâm Đồng là cao nhất và đạt chuẩn nhất thế giới. Công bố này trùng khớp với kết quả phân tích của các nhà khoa học người Mỹ cách nay gần 20 năm thông qua 10 mẫu thông đỏ do ông Đoàn Huy Tràng lấy ở rừng Lâm Đồng và gửi sang Mỹ. TS Lê Thị Xuân trăn trở: “Kể từ những năm đầu 90, khi chúng tôi và một vài đồng nghiệp tìm ra cây thông đỏ ở Hoà Bình (taxus chinensis) và Lâm Đồng (taxus walichiana), cho đến lúc này, ngoài một vài công trình nghiên cứu mang tính nhỏ lẻ, vẫn chưa có một “chương trình dài hơi” theo hướng bảo tồn nguồn gen quý hiếm và có giá trị kinh tế cao đối với cây thông đỏ là một điều đáng tiếc!