PGS.TS Nguyễn Đức Toàn, sinh năm 1980, hiện đang công tác tại Khoa Kỹ thuật cơ khí, Đại học Bách khoa Hà Nội, là một trong số các nhà khoa học trẻ có mặt trong buổi gặp gỡ của Thủ tướng Chính phủ vào tháng 09/2015 tới đây. Phóng viên đã có dịp trao đổi với PGS.TS Nguyễn Đức Toàn về những vấn đề liên quan đến hoạt động KH&CN.

PV: Ông nhận định như thế nào về vai trò của khoa học và công nghệ (KH&CN) đối với sự phát triển của đất nước trong giai đoạn hiện nay – giai đoạn hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng?

PGS.TS Nguyễn Đức Toàn: Đất nước đang chuyển dần từ một xã hội công nghiệp sang xã hội tri thức theo xu hướng phát triển chung của nền kinh tế. KH&CN và đổi mới là sức sống đối với nền kinh tế và làm thay đổi căn bản diện mạo xã hội. Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ, mức độ đầu tư cao cho nghiên cứu KH&CN sẽ tạo năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, đổi mới toàn diện, hiệu quả đất nước nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân.

Việc đổi mới sáng tạo sẽ tạo ra các đột phá cho tăng trưởng kinh tế (GDP). Ngoài ra, phát triển KH&CN đóng vai trò lớn trong hội nhập quốc tế. Tại một số nước phát triển như: Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore… đều thống nhất quan điểm này. Chính vì vậy họ rút ngắn giai đoạn kém phát triển và nhanh chóng trở thành nước công nghiệp. Điều này thông qua việc tái cấu trúc; thành lập các viện nghiên cứu, trường đại học như: Viện KIST, KAIST,… làm nền tảng cho sự phát triển với kết quả đột phá.

Tại Việt Nam, nếu như muốn so sánh với các nước bạn cũng phải dựa trên sự phát triển của nền KH&CN, giáo dục và đào tạo. Đây chính là các vấn đề then chốt tạo nên sự thành công của một Quốc gia.

PV: Đẩy mạnh lĩnh vực KH&CN, nguồn nhân lực trẻ, có chất lượng trong nghiên cứu khoa học sẽ quyết định sự thành công như thế nào thưa ông?

PGS.TS Nguyễn Đức Toàn: Việc nâng cao năng lực nghiên cứu là yếu tố cốt lõi để nền kinh tế được điều khiển bằng tri thức, có năng lực cạnh tranh và năng động nhất. Nguồn nhân lực trẻ là năng lượng mới trong KH&CN. Họ là những người tiếp thu các công nghệ hiện đại từ các nước tiên tiến. Đặc biệt là nguồn nhân lực được đào tạo ở nước ngoài, họ có điều kiện được tiệm cận với các trang thiết bị hiện đại có khả năng đi tắt đón đầu trong việc phát triển KH&CN. Hầu hết các nghiên cứu sinh (NCS) tốt nghiệp tại các trường hàng đầu ở các nước phát triển đều có các đề tài hay và mới với hàm lượng công nghệ cao.

Việt Nam đang hướng tới việc phát triển các công nghệ cao thì cần phải tập trung đầu tư, khuyến khích, tạo môi trường thuận lợi cho nguồn nhân lực trẻ có chất lượng cao trong và ngoài nước có điều kiện phát huy những kiến thức đã được đào tạo.

Việc đào tạo cán bộ KH&CN có chất lượng cao được coi là một trong những nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu trong chiến lược phát triển KH&CN thông qua đào tạo đồng bộ thành từng nhóm cán bộ trẻ, trường phái khoa học cán bộ trẻ cùng nghiên cứu và làm chủ một lĩnh vực khoa học đã được xác định.

PV: Ông có thể cho biết những khó khăn hiện nay của các nhà nghiên cứu trẻ là gì? Giải pháp nào để tháo gỡ “nút thắt” trên?

PGS.TS Nguyễn Đức Toàn: Đối với các nhà khoa học trẻ khi bước vào nghề thường có nhiều kỳ vọng. Nhưng với điều kiện đất nước hiện nay, lương, cơ chế đãi ngộ còn thấp, môi trường làm việc còn bất cập (các trang thiết bị thí nghiệm hầu như không có hoặc đã lỗi thời, hoặc nếu có tại các cơ sở khác thì phải thuê với chi phí rất cao cho việc làm thí nghiệm), điều kiện giao lưu quốc tế khó khăn dẫn đến việc tập trung toàn tâm toàn ý vào nghiên cứu để cho ra được các kết quả xuất sắc là điều rất khó thực hiện.

Thực tế các nghiên cứu trẻ trong nước thường phải hợp tác và tận dụng các mối quan hệ với các Lab ngoài nước để nhờ tiến hành các thí nghiệm khảo sát cũng như minh chứng khoa học cho các vấn đề phát hiện ra.

Theo tôi, để tháo gỡ “nút thắt” đó, nhà nước cần tiếp tục có các cơ chế, chính sách cụ thể hơn nữa nhằm tạo điều kiện cho các nhà khoa học trẻ tăng thu nhập, cải thiện môi trường và tư duy làm việc. Đây cũng là một trong những giải pháp để thu hút các nhà khoa học trẻ ở nước ngoài về nước làm việc.

Thực tế hiện nay, môi trường và điều kiện làm việc khó khăn không chỉ đối với các nhà nghiên cứu trẻ mà thậm chí với cả các nhà khoa học công tác lâu năm. Để khắc phục tình trạng trên, Nghị định 40/2014/NĐ-CP về trọng dụng nhân tài KH&CN (nhà khoa học đầu ngành, nhà khoa học được giao chủ trì nhiệm vụ cấp quốc gia đặc biệt quan trọng và nhà khoa học trẻ tài năng) đã được ban hành, đánh dấu một bước ngoặt lớn. Đây chính là những bước “đệm” để đưa hoạt động KH&CN ngày càng đi vào đời sống cộng đồng.

PGS.TS Nguyễn Đức Toàn và các đồng nghiệp tại Hàn Quốc

PV: Trong quá trình nghiên cứu của mình, ông đã nhận được sự hỗ trợ thiết thực nào từ phía các cơ quan chức năng, đặc biệt là từ phía Bộ KH&CN?

PGS.TS Nguyễn Đức Toàn: Bản thân tôi cùng với rất nhiều nhà khoa học trẻ đã nhận được sự hỗ trợ tích cực từ Bộ KH&CN và các đơn vị chức năng khác trong hoạt động nghiên cứu khoa học. Thông qua Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia (NAFOSTED), các nhà khoa học trẻ có thể xây dựng các nhóm nghiên cứu phát triển, tạo lập được con đường nghiên cứu khoa học cho mình. Các cơ chế hỗ trợ tổ chức, tham dự các hội nghị/ hội thảo cũng tạo điều kiện cho các nhà khoa học trẻ trong nước có thể giao lưu, gặp gỡ các Giáo sư đầu ngành trên thế giới; được cộng tác làm việc với các giáo sư ngoài nước; cùng chia sẻ kinh nghiệm, giao lưu các ý tưởng sáng chế, công bố các công trình chung trên các tạp chí uy tín trên thế giới.

PV: Ông có chia sẻ gì đối với các bạn trẻ đã và đang quan tâm đến lĩnh vực khoa học? và yếu tố cần có ở các nhà nghiên cứu trẻ là gì?

PGS.TS Nguyễn Đức Toàn: Làm nghiên cứu khoa học thuần túy thì không mong làm giàu nhanh, phải xác định ngay từ đầu đó là niềm say mê, và ý nghĩa hơn cả đó là danh dự bản thân, rộng hơn là danh dự quốc gia.

Mỗi ngành nghề, mỗi lĩnh vực đòi hỏi những yêu cầu, những tố chất khác nhau, nhưng đều có khó khăn, thách thức đòi hỏi mỗi người phải có bản lĩnh đối mặt và vượt qua để đạt thành công. Nghiên cứu khoa học là đem đến tầm cao của trí tuệ, các bạn trẻ đã lựa chọn con đường này thì cần phải say mê theo đuổi, không nề hà khó khăn. Thành công của mỗi công trình, dự án nghiên cứu chính là niềm vui, động lực tiếp thêm sức mạnh để các bạn theo đuổi đam mê nghiên cứu. Tôi cho rằng, sự nghiệp nghiên cứu khoa học tuy khó khăn nhưng sẽ là sự nghiệp phát triển bền vững không chỉ cho mỗi cá nhân mà còn cho cả một thế hệ của đất nước.

PV: Trân trọng cảm ơn ông./.